Πριν δυο μέρες ο Πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ παραιτήθηκε βάζοντας ένα τέλος σε σενάρια που είχαν ήδη αρχίζει από το βράδυ της βαριάς ήττας. Κλείνοντας ένα μεγάλο ιστορικό κύκλο, με νίκες, με ήττες, με επιτυχίες αλλά και λάθη ο Αλέξης Τσίπρας απέδειξε, από την ένταση και τον όγκο των αντιδράσεων που η αποχώρηση του προκάλεσε, ότι υπήρξε μια καθοριστικής σημασίας πολιτική προσωπικότητα στην μεταπολιτευτική ιστορία της χώρας που άλλοι λάτρεψαν, άλλοι μίσησαν, κανείς όμως δεν έμεινε αδιάφορος μπροστά του.
Η πραγματικότητα όμως της επόμενης μέρας δεν φαίνεται απλή. Η Νέα Δημοκρατία κέρδισε τις εκλογές, προβάλλοντας με αποτελεσματικότητα ένα αφήγημα σταθερότητας, αισιοδοξίας και συνέχειας που έπεισε.
Όμως, πίσω από το αισιόδοξο μήνυμα κρύβεται και η χειραγώγηση του φόβου μιας βαθιά ταλαιπωρημένης κοινωνίας. Του φόβου για το μέλλον, του φόβου για τον ξένο, του φόβου μπροστά στις αλλαγές που ο πολίτης αντιμετωπίζει καθημερινά. Ο φόβος είναι προϊόν της βίαιης αλλαγής αλλά και αντίδραση σε αυτή. Ο φόβος διαβρώνει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, διαβρώνει τη χώρα μας και συνέπεια αυτού ήταν και το εκλογικό αποτέλεσμα.
Παράλληλα, η αδυναμία των προοδευτικών δυνάμεων να κατανοήσουν και να ανταποκριθούν στα υπόγεια ρεύματα της κοινωνίας, στους φόβους, είτε έχουν πραγματική βάση είτε όχι, οδήγησε στο σπάσιμο των δεσμών αντιπροσώπου- αντιπροσωπευόμενου και σε βαθιά κρίση πολιτικής εμπιστοσύνης. Γενικότερα, η εκτόξευση της αποχής στις εκλογές (η συμμετοχή έφτασε μόλις το 52,84%), η μείωση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς αντιπροσώπευσης, η αίσθηση ότι «όλοι ίδιοι είναι» και «τίποτα δεν αλλάζει», κλυδώνισαν την εμπιστοσύνη των πολιτών στην δυνατότητα αλλαγής προς το καλύτερο. Σε όλα αυτά, η συστηματική χειραγώγηση των ειδήσεων από την Κυβέρνηση, η αδιαφορία για τα πραγματικά στοιχεία και η έλξη από τις εντυπώσεις είναι επίσης στοιχεία κατάρρευσης της αξιοπιστίας στο υπάρχον θεσμικό πλαίσιο. Αυτά τα τελευταία διόγκωσαν την αντισυστημική ψήφο που κατά κύριο λόγο κινήθηκε στα άκρα δεξιά του πολιτικού φάσματος.
Πρόκειται ουσιαστικά για μια «κόπωση δημοκρατίας» που λαμβάνει διάφορες μορφές, μεταξύ των οποίων και η μη συμμετοχή σημαντικών στρωμάτων όσο και της νέας γενιάς στο πολιτικό πεδίο, όπως έχει δομηθεί ως τώρα. Πλέον μπορούμε να μιλάμε για διαδικασία «από-δημοκρατικοποίησης», μια και το μισό περίπου του πληθυσμού απέχει.
Σε αυτό το πλαίσιο, η άνοδος της ακροδεξιάς αφήνει βαθύ το μελανό σημάδι της για την επόμενη μέρα. Δυστυχώς , όσο κι αν θέλουμε να καθησυχάσουμε ο ένας τον άλλο και όλοι μαζί τη συνείδηση μας, η φασιστική απειλή είναι εδώ, δεν έφυγε με τη διάλυση της Χρυσής Αυγής, δεν ήταν και δεν είναι συγκυριακό φαινόμενο και θα αποτελέσει δομικό στοιχείο του πολιτικού συστήματος μας για τα επόμενα χρόνια. Απαιτεί εγρήγορση και διαρκή μάχη για να μην αποκτήσει ακόμη μεγαλύτερη δύναμη.
Με όλα τα παραπάνω δεδομένα, είναι σαφές ότι ο ΣΥΡΙΖΑ υπέστη μια στρατηγική ήττα: ήττα της αντιπολιτευτικής τακτικής του τα τελευταία τέσσερα χρόνια, ήττα συγκρότησης ενός ενιαίου προοδευτικού μετώπου απέναντι στον κλιμακούμενο αυταρχισμό, ήττα έκφρασης ενός ενιαίου συνεκτικού λόγου στα θέματα που αφορούν τον πολίτη. Και στη βάση αυτής της ήττας, πολλά λάθη: λάθη προτεραιοτήτων, επικοινωνιακά λάθη, λάθη σε επίπεδο προσώπων συνοδευμένα όλα αυτά από μια αδυναμία ουσιαστικής πρότασης για την επόμενη μέρα. Αλλά και παρωχημένα αντανακλαστικά στις μεγάλες επαναστατικές αλλαγές στην ελληνική κοινωνία.
Σήμερα, ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται μπροστά σε μεγάλα διλήμματα. Η επιλογή της νέας ηγεσίας είναι κομβικής σημασίας και πρέπει να προχωρήσει με γοργούς ρυθμούς, χωρίς να οδηγήσει το κόμμα σε μακρόχρονη περιδίνηση. Γιατί το βασικό ερώτημα είναι με ποιους και στην βάση ποιας πρότασης εξουσίας θα οργανωθεί ξανά ένα πλατύ προοδευτικό μέτωπο με στόχο την τη διακυβέρνηση. Αυτός ήταν , αυτός πρέπει να παραμείνει ο στόχος. Η ασφάλεια του καταγγελτικού λόγου, η ‘επαναστατική γυμναστική’, τα μικρά αλλά ασφαλή ποσοστά αδικούν και την πορεία του ΣΥΡΙΖΑ και τον προοδευτικό χώρο στο σύνολο του, ενώ θα μας πάνε πολλά χρόνια πίσω. Το στοίχημα της επόμενης περιόδου είναι η επανασυσπείρωση του προοδευτικού χώρου και μια νέα συγκροτημένη πρόταση εξουσίας που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του σήμερα.
Βέβαια, ερώτημα είναι και αν οι εκφραστές του προοδευτικού χώρου στην Ελλάδα, το ΠΑΣΟΚ και ο ΣΥΡΙΖΑ, θα συνεχίσουν να συγκρούονται μέχρι τελικής πτώσεως μεταξύ τους ή σταδιακά θα βρεθεί ένας κοινός τόπος. Δυστυχώς σήμερα αυτό δεν φαντάζει ρεαλιστικό.
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι οι μεγάλες εξελίξεις στον ΣΥΡΙΖΑ αποτελούν τον καταλύτη για διαδικασίες στον ευρύτερο προοδευτικό χώρο. Τα διλήμματα είναι κοινά, οι αντίπαλοι επίσης. Η επόμενη μέρα καλεί όλους να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Δεν είναι θέμα κάποιων μειοψηφιών ή ακόμη και πλειοψηφιών στο ΣΥΡΙΖΑ. Είναι θέμα της ελληνικής κοινωνίας και αυτή αποτελεί τον αποδέκτη των αλλαγών. Η ευθύνη είναι μεγάλη για το μέλλον του χώρου αλλά και της χώρας συνολικά. Αν ηττηθεί το σχέδιο της επιστροφής σε μια δυναμική που αθροίζει τις προοδευτικές δυνάμεις, με στόχο να αποτελέσει την πρωτοπορία του προοδευτικού χώρου, δεν ηττώνται συγκεκριμένα πρόσωπα, ομάδες ή σχήματα. Ηττώνται όλα αυτά για τα οποία γενιές έχουν αγωνιστεί.
(Η Μαριλένα Κοππά είναι Καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής, Πάντειο Πανεπιστήμιο)
