Πόσες φορές έτρεξε το «τρένο του θανάτου» πάνω στις ράγες της πρόσφατης ιστορίας μας; Aν κοιτάξουμε μόνο την τελευταία 25ετία θα δούμε τα εξής σημαντικότερα πολύνεκρα περιστατικά: σεισμός Πάρνηθας το 1999, ναυάγιο «Σάμινα Εξπρές» το 2000, δασικές πυρκαγιές κυρίως στην Πελοπόννησο το 2007, πλημμύρα Μάνδρας το 2017, πυρκαγιά στο Μάτι το 2018, σιδηροδρομική μετωπική σύγκρουση Τεμπών προ ολίγων ημερών. Το αθροιστικό θανατηφόρο αποτέλεσμα τέτοιων περιστατικών υπερβαίνει τον αριθμό των 500 νεκρών. Όλα αυτά τα τραγικά περιστατικά είχαν το κάθε ένα τα δικά του χαρακτηριστικά. Κι’ όμως, σε όλα υπήρξε ένας κοινός παρανομαστής, δηλαδή η μακροχρόνια ολιγωρία, αμέλεια, αδιαφορία ή και ο ενδεχόμενος δόλος, ανάμικτος με αδιαφάνεια, διαπλοκή και διαφθορά, όπως ήδη αναδεικνύεται τις τελευταίες μέρες. Αυτός ο επαχθής κοινός παρανομαστής απέτρεψε καθοριστικά την πραγματοποίηση των απαραίτητων ελέγχων και τη λήψη των επιβεβλημένων μέτρων προστασίας και ασφάλειας του κοινωνικού συνόλου.
Αν κοιτάξουμε προσεκτικότερα θα διαπιστώσουμε την παράλληλη, αλλά με κοινά χαρακτηριστικά, πορεία τριών βασικών αξόνων ασφάλειας, των οποίων τα αντίστοιχα συστήματα ή διαδικασίες ελέγχου και προστασίας του κοινωνικού συνόλου ουδέποτε ολοκληρώθηκαν επί πολλά χρόνια.
Ο πρώτος άξονας αφορά στον προσεισμικό έλεγχο και ενίσχυση της στατικής επάρκειας των περίπου 80.000 δημόσιων κτιρίων της χώρας, δηλαδή σχολείων, νοσοκομείων, κυβερνητικών μεγάρων και άλλων. Με εγκύκλιό που εξέδωσε το 2001 το τότε Υπουργείο ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. ζητήθηκε ο προσεισμικός έλεγχος των κτιρίων αυτών. Η απόφαση υπήρξε απολύτως ορθή δεδομένου ότι στα κτίρια αυτά συγκεντρώνεται καθημερινά σημαντικό πλήθος ατόμων και ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού, όπως οι μαθητές στα σχολεία και οι ασθενείς στα νοσοκομεία. Σήμερα, 22 χρόνια μετά, έχουν ελεγχθεί μόνο περίπου 25.000 των κτιρίων. Και αυτό αποτελεί ευθύνη όλου του κρατικού μηχανισμού, δεδομένου ότι οι υπόχρεοι φορείς για τη διενέργεια ελέγχου είναι οι δημόσιοι ιδιοκτήτες των κτιρίων, π.χ. Δήμοι, Περιφέρειες, Οργανισμοί, Υπουργεία.
Ο δεύτερος άξονας αφορά στην εγκατάσταση και λειτουργία του συστήματος τηλεπαρακολούθησης και τηλεειδοποίησης στο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας. Τις τελευταίες μέρες όλοι μαθαίνουμε έκπληκτοι ότι το θέμα εκκρεμεί και διαιωνίζεται από τουλάχιστον το 2014 αν όχι από το 2000, με την εμπλοκή και πάλι πολλών δομών του κράτους, δηλαδή υπουργείων, οργανισμών, δικαστικών υπηρεσιών. Όλη η αλυσίδα των διαδικασιών, που δεν επέτρεψαν την οικοδόμηση πολλαπλών δικλείδων ασφαλείας, οδήγησαν στο τραγικό απολογισμό των 57 θανάτων.
Ο τρίτος άξονας αφορά στην εγκατάσταση και λειτουργία του κοινού τηλεφωνικού πανευρωπαϊκού αριθμού έκτακτης ανάγκης 112. Τον Ιούλιο του 1991 το Συμβούλιο της ΕΕ με απόφασή του ζήτησε από τα κράτη-μέλη να υλοποιήσουν τις δυνατότητες που προσφέρει ο αριθμός 112 και μάλιστα χωρίς χρέωση. Επί πολλά χρόνια η υλοποίηση έμεινε ημιτελής στην Ελλάδα. Με κοινή οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, που εκδόθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2018, ζητήθηκε όπως μέχρι τον Ιούνιο του 2022, οι δημόσιες αρχές των χωρών-μελών να έχουν τη δυνατότητα πλήρους εφαρμογής και χρήσης του 112, περιλαμβανομένης και της προειδοποίησης του πληθυσμού σε έκτακτες καταστάσεις. Η χώρα μας, στην εκπνοή της προθεσμίας, και υπό το βάρος των τραγικών αποτελεσμάτων της πλημμύρας στη Μάνδρα το 2017 και της πυρκαγιάς στο Μάτι το 2018, έθεσε σε πλήρη εφαρμογή τον αριθμό 112 από την 1η Ιανουαρίου 2020 έπειτα από δεκάμηνη δοκιμαστική περίοδο.
Εξετάζοντας τους τρεις άξονες ασφαλείας, αμέσως θα διαπιστώσουμε δύο κοινά χαρακτηριστικά: (α) και στους τρεις άξονες η εφαρμογή και η υλοποίηση των αντίστοιχων συστημάτων ή/και ελέγχων καθυστέρησε δραματικά επί πολλά χρόνια, και (β) η όποια ουσιαστική πρόοδος συντελέστηκε κάτω από την πίεση τραγικών γεγονότων ή/και υπό την πίεση των θεσμικών υποχρεώσεων έναντι της ΕΕ. Ο προσεισμικός έλεγχος δημόσιων κτιρίων καρκινοβατεί εδώ και 22 χρόνια. Δεν επιταχύνθηκε ούτε μετά τους καταστροφικούς σεισμούς της Σάμου το 2020, του Τυρνάβου το 2021 και του Αρκαλοχωρίου ξανά το 2021. Μόνο προ ολίγων ημερών, κάτω από το βάρος των βιβλικών σεισμικών καταστροφών στην Τουρκία, και υπό την πίεση πηχυαίων τίτλων ελληνικών ειδησεογραφικών μέσων, που προκλήθηκαν από δημόσιες δηλώσεις μας, σεισμολόγων και σεισμομηχανικών, αποφασίστηκε σχετική σύσκεψη υπό τον πρωθυπουργό με σκοπό την επιτάχυνση του προσεισμικού ελέγχου. Αναμένουμε να δούμε αν και πως θα προκύψει δραστική επιτάχυνση του ρυθμού ελέγχου των κτιρίων.
Το κρίσιμης σημασίας θέμα της ασφάλειας του σιδηροδρομικού δικτύου αναδύεται τις τελευταίες μέρες με τραγικό τρόπο μέσα από τα συντρίμμια των δύο σιδηροδρόμων που συγκρούστηκαν στα Τέμπη. Όλα τα προηγούμενα χρόνια «κοιμόμασταν ήσυχοι». Όλοι εκ των υστέρων υπερθεματίζουν, «αργήσαμε, είμαστε υπόλογοι κλπ», δηλαδή κατόπιν εορτής.
Το σύστημα 112 δεν έγινε κατορθωτό να εγκατασταθεί και λειτουργήσει επί πολλά χρόνια. Μόνο μετά τα τραγικά συμβάντα στη Μάνδρα και το Μάτι η διαδικασία επιταχύνθηκε και ολοκληρώθηκε, δηλαδή και πάλι κατόπιν εορτής. Παρ’ όλα αυτά, η χρήση του 112 εκ μέρους κρατικών υπηρεσιών ήδη εγείρει πολλά ερωτηματικά αν και κατά πόσο γίνεται ύστερα από ειδικές μελέτες και στοχευμένη προετοιμασία.
Είναι προφανές ότι αυτό το κράτος, σε όλα του τα επίπεδα, αδυνατεί επί χρόνια να υλοποιήσει και εφαρμόσει βασικές πολιτικές προστασίας και ασφάλειας των πολιτών. Ο προσεισμικός έλεγχος δημόσιων κτιρίων καρκινοβατεί. Η ασφάλεια του σιδηροδρομικού δικτύου τραγική. Ο αριθμός 112 εφαρμόζεται μετά από χρόνια με προβληματικό τρόπο. Το κράτος πάντα έρχεται εκ των υστέρων, τρέχοντας πίσω από τα τραγικά γεγονότα, να πραγματοποιήσει ασθμαίνοντας σε λίγο χρόνο όσα δεν έκανε επί πολλά χρόνια. Κύριοι του κράτους αργήσατε! Το τρένο του θανάτου δε σας περιμένει!!
(Ο Δρ. Γεράσιμος Α. Παπαδόπουλος είναι Σεισμολόγος, Μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, Επιστημονικός συνεργάτης της UNESCO, Συγγραφέας του βιβλίου «Στα Μονοπάτια του Εγκέλαδου», Εκδόσεις Οσελότος, Ιούνιος 2021).
