«Το να πει κάποιος ότι αύριο δεν θα υπάρχει ΕΣΣΔ, σήμαινε για εμάς πως αύριο δεν θα ανατείλει ο ήλιος», είχε πει σε μια συνέντευξή του ο ηγέτης της Κουβανικής Επανάστασης, Φιντέλ Κάστρο. Η φράση αυτή αποτυπώνει τα αισθήματα εκατομμυρίων κομμουνιστών και άλλων προοδευτικών ανθρώπων, που καταλάβαιναν πως η ανατροπή του σοσιαλισμού και η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης θα σήμαιναν για τους εργαζόμενους σε όλο τον κόσμο μια μεγάλη κοινωνική οπισθοδρόμηση.
Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από την ίδρυση της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ). Πως όμως προέκυψε η ΕΣΣΔ;
Ο Α’ Παγκόσμιος ιμπεριαλιστικός πόλεμος κλόνισε ανεπανόρθωτα την παλιά «τάξη πραγμάτων», θρυμματίζοντας μεγάλες αυτοκρατορίες της εποχής, μεταξύ αυτών και την Τσαρική Αυτοκρατορία, που αποκαλούνταν και «φυλακή των εθνών». Η Τσαρική Αυτοκρατορία, κάτω από το βάρος των εγκλημάτων της, ανατράπηκε! Έδωσε τη θέση της σε μια βραχεία περίοδο επαναστατικών διεργασιών, που εγκαινίασε η (αστική) επανάσταση του Φλεβάρη του 1917 και στη συνέχεια η Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση της ίδιας χρονιάς.
Έτσι στις αρχές του 1922 στα περισσότερα εδάφη της πρώην «φυλακής των εθνών» είχαν διαμορφωθεί μια σειρά Σοβιετικές Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες: της Ρωσίας, της Ουκρανίας, της Λευκορωσίας, της Αρμενίας, του Αζερμπαϊτζάν, της Γεωργίας. Τον Μάρτη του 1922 οι 3 τελευταίες ενώθηκαν στη Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Υπερκαυκασίας.
Στις 30 Δεκέμβρη 1922 στη Μόσχα συγκεντρώθηκαν 2215 αντιπρόσωποι (1727 από τη Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατίας, 364 από την Ουκρανική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία, 91 από τη Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Υπερκαυκασίας, 33 από τη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Λευκορωσίας), πραγματοποιώντας το 1ο Πανενωσιακό Συνέδριο των Σοβιέτ, που ενέκρινε τη συγκρότηση της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ). Στην ιστορική πορεία η σύνθεση της ΕΣΣΔ συμπληρώθηκε με το Καζακστάν, την Κιργιζία, το Ουζμπεκιστάν, το Τουρκμενιστάν, το Τατζικιστάν, τις Δημοκρατίες της Βαλτικής (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία).
Η ενοποίηση των λαών σε ισότιμη βάση και μάλιστα με το δικαίωμα της αποχώρησης από την ΕΣΣΔ, δημιούργησε έναν νέο τύπο κρατικής οργάνωσης, με τις αρχές της αλληλεγγύης και του διεθνισμού των εργαζομένων των πιο διαφορετικών εθνών. Συγκροτήθηκε ένα κράτος στηριγμένο στην κοινή οικονομική βάση της κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής, του κεντρικού σχεδιασμού της οικονομίας, του εργατικού ελέγχου.
Σήμερα δεν υπάρχει η ΕΣΣΔ, που διαλύθηκε πριν 31 χρόνια. Το αποτέλεσμα -εκτός των άλλων- ήταν και η «βιομηχανία» ψεμάτων και συκοφαντιών εις βάρος της, μιας και ως γνωστόν «δρυός πεσούσηςπας ανήρ ξυλεύεται», αλλά αυτό δεν μπορεί να αλλάξει ορισμένες «σταθερές» της πραγματικότητας, όπως:
- Οι λαοί, που ζούσαν στα εδάφη που πριν ανήκαν στην Τσαρική Αυτοκρατορία και χαρακτηρίζονταν από τη βαθιά οικονομική, τεχνολογική, κοινωνική και πολιτιστική καθυστέρηση, μέσα από τη συγκρότηση της ΕΣΣΔ γνώρισαν μια πρωτοφανή οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, μια εθνική και πολιτιστική αναγέννηση. Καταργήθηκε η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Πολλά από τα εκατοντάδες έθνη, που ζούσαν σε αυτά τα εδάφη, απέκτησαν γραφή, ξεπεράστηκε η αγραμματοσύνη, η επιστήμη και ο πολιτισμός έλαμψαν.
- Οι λαοί της ΕΣΣΔ γνώρισαν πρωτόγνωρες κοινωνικές και πολιτικές κατακτήσεις, όπως ήταν η δωρεάν Υγεία, η δωρεάν Παιδεία, η φθηνή κατοικία, το 8ωρο, τα χαμηλά όρια συνταξιοδότησης (60 για τους άνδρες – 55 για τις γυναίκες), η εξάλειψη της ανεργίας, η προστασία της μητρότητας και της παιδικής ηλικίας, η κοινωνική ασφάλιση, τα σημαντικά βήματα για την κατάργηση της ανισοτιμίας της γυναίκας, η εκλογή των εκπροσώπων του λαού απευθείας από τους χώρους δουλειάς και το δικαίωμα ανάκλησής τους, σε περίπτωση αθέτησης των δεσμεύσεών τους, πριν καν προκηρυχτούν οι επόμενες εκλογές κ.ο.κ.
- Η ακτινοβολία των κοινωνικών και πολιτικών κατακτήσεων της ΕΣΣΔ άσκησε σημαντική επίδραση σε όλον τον καπιταλιστικό κόσμο και οι λαοί που αγωνίζονταν για τα δικαιώματά τους, ενάντια στην αποικιοκρατία, στον καπιταλισμό και στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο βρήκαν έναν σταθερό συμπαραστάτη.
- Η ΕΣΣΔ ήταν η βασική δύναμη, που συνέτριψε το τέρας του φασισμού, το οποίο γέννησε ο καπιταλισμός. Το Λένινγκραντ, το Στάλινγκραντ, η μάχη της Μόσχας και του Κουρσκ και τόσες άλλες θυσίες του σοβιετικού λαού θα παραμείνουν στην Ιστορία, όπως κι η αποτύπωση της Κόκκινης Σημαίας στο Ράιχσταγκ, που ο Κόκκινος Στρατός «κάρφωσε» στην «καρδιά» της ναζιστικής Γερμανίας.
- Η ΕΣΣΔ βάδισε σε νέους, ως τότε «απάτητους», δρόμους στην κοινωνική εξέλιξη και σε αυτήν την πορεία δεν μπόρεσε να αποφύγει αδυναμίες, στρεβλώσεις, λάθη, όπως ήταν η αλλαγή του τρόπου εκλογής των Σοβιέτ (1936), ο «δανεισμός» μηχανισμών της αγοράς (δεκαετία ’60), με αποτέλεσμα να αδυνατίσει η εργατική εξουσία, η κοινωνική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και ο κεντρικός επιστημονικός σχεδιασμός, να διαμορφωθούν σταδιακά οι συνθήκες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές, που «τροχοδρόμησαν» την ανατροπή της πορείας της με την «περεστρόικα» (δεκαετία ’80).
- Η ανατροπή του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ δεν έγινε με λαϊκές εξεγέρσεις και επαναστάσεις, αλλά «από τα μέσα κι από τα πάνω», ως κατάληξη της οπορτουνιστικής μετάλλαξης του KK και της αντίστοιχης πολιτικής κατεύθυνσης της σοβιετικής εξουσίας. Στην πράξη οι δυνάμεις του οπορτουνισμού, που είχαν κυριαρχήσει στην ηγεσία του ΚΚΣΕ, έπαιξαν προδοτικό ρόλο για την υπόθεση του σοσιαλισμού, καθοδήγησαν τη διαδικασία της αντεπανάστασης. Εκφράζοντας έτσι εκείνες τις κοινωνικές δυνάμεις που σταδιακά είχαν εμφανιστεί στο εσωτερικό της σοβιετικής κοινωνίας, ελέγχοντας σταδιακά τις δομές της σοβιετικής εξουσίας και του ΚΚ, επιδιώκοντας την επιστροφή στον καπιταλισμό.
Σήμερα, 31 χρόνια μετά οφείλουμε να ρωτήσουμε τους λαούς: Πώς σας φαίνεται, λοιπόν, ο κόσμος μας; Έγινε καλύτερος χωρίς την ΕΣΣΔ;
Είχαν δίκιο όλα τα άλλα κόμματα -«πλην των Λακεδαιμόνιων» του ΚΚΕ- που πολέμησαν την ΕΣΣΔ, που πανηγύρισαν για το τέλος της;
Σήμερα, οι λαοί που αντιμετωπίζουν τα διαρκώς αυξανόμενα προβλήματα, που προκαλεί ο καπιταλισμός, μπορούν να διακρίνουν πως μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ και την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος το 1991 έως και σήμερα, στο «κατώφλι» του 2023, έχει δυναμώσει η στυγνή εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Συντρίβονται σημαντικές κατακτήσεις δεκαετιών της εργατικής τάξης, των λαών. Επανέρχεται ο εργασιακός «χειμώνας», με τη διάλυση της Κοινωνικής Ασφάλισης, τον περιορισμό συνδικαλιστικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, την αύξηση της ανεργίας. Δυναμώνουν οι οικονομικές κρίσεις και σειρά αντεργατικών – αντιλαϊκών νόμων. Πολλαπλασιάζονται τα κοινωνικά προβλήματα, με την εμπορευματοποίηση της Υγείας, της Παιδείας, με το οξυμένο πρόβλημα στέγασης, τους πλειστηριασμούς πρώτης κατοικίας, την ενεργειακή φτώχεια, τις ανατιμήσεις, τον πληθωρισμό που κατατρώει το λαϊκό εισόδημα, τη βαριά φορολογία στα λαϊκά στρώματα.
Ταυτόχρονα οξύνονται οι ιμπεριαλιστικοί ανταγωνισμοί και αντιθέσεις, που οδηγούνε σε ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, συγκρούσεις και πολέμους, όπως αυτός στην Ουκρανία. Η απειλή της πυρηνικής καταστροφής δυναμώνει, ενώ «ποτάμια» είναι πλέον οι πρόσφυγες και μετανάστες.
Κάποιοι, που πολέμησαν την ΕΣΣΔ προσπαθούν να παραπλανήσουν για άλλη μια φορά τους λαούς, ισχυριζόμενοι πως ο πόλεμος στην Ουκρανία οφείλεται στον Πούτιν, «που θέλει να ανασυστήσει την ΕΣΣΔ». Όμως ο Πούτιν, ο Ζελένσκι και τα άλλα αστικά καθεστώτα στα εδάφη της πρώην ΕΣΣΔ είναι «κομμάτια» από τη δική τους «πάστα»! Είναι το αποτέλεσμα της ανατροπής του σοσιαλισμού, της παλινόρθωσης του καπιταλισμού.
Η ρωσική ηγεσία, όπως κάθε αστική ηγεσία, δρα σαν τον «χαμαιλέοντα» και δεν έχει κανένα πρόβλημα να αξιοποιήσει το ένα ή το άλλο ιδεολόγημα, ακόμη και την κληρονομιά της ΕΣΣΔ, την οποία πολέμησε με πάθος στο πρόσφατο παρελθόν, για να προωθήσει τα δικά της ταξικά συμφέροντα στη μεγάλη «κόντρα» που έχει ξεσπάσει με τις άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις (ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, ΕΕ) για τις πρώτες ύλες, την ενέργεια, τους δρόμους μεταφοράς των εμπορευμάτων, τα γεωπολιτικά στηρίγματα, την εργατική δύναμη, τα μερίδια των αγορών. Αυτό, όμως, καθόλου δεν σημαίνει πως επιδιώκει να «αναστήσει» την ΕΣΣΔ. Δεν είναι αυτή η πρόθεση όλων αυτών των «παρασίτων», που όπως σε κάθε καπιταλιστική χώρα, έτσι και στη σημερινή Ρωσία, κρατούνε στα χέρια τους τα «κλειδιά» της οικονομίας και της εξουσίας. Ο πόλεμος, λοιπόν, δεν οφείλεται σε κάποιες φιλοσοβιετικές νοσταλγικές διαθέσεις της ρωσικής ηγεσίας, αλλά στην αντιπαράθεση των δυνάμεων του ευρωατλαντικού ιμπεριαλιστικού μπλοκ (ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, ΕΕ) με το υπό διαμόρφωση ευρασιατικό ιμπεριαλιστικό μπλοκ (Ρωσία, Κίνα κοκ). Αντιπαράθεση στην οποία, με ευθύνη όλων των άλλων κομμάτων – πλην του ΚΚΕ, εμπλέκεται και η χώρα μας, στο πλευρό του ευρωατλαντισμού, γεγονός που στοχοποιεί το λαό μας και τον θέτει σε μεγάλους κινδύνους.
Η «ανασύσταση» της ΕΣΣΔ, που ήταν μια ένωση Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, το κοινό κρατικό «σπίτι» των λαών που οικοδομούσαν μια νέα σοσιαλιστική – κομμουνιστική κοινωνία δεν εξαρτάται ούτε από τα τερτίπια της ρωσικής ολιγαρχίας, ούτε από το βαθμό νοσταλγίας του πληθυσμού, που διαρκώς αυξάνει, παρά τον οχετό της αντικομμουνιστικής προπαγάνδας. Εξαρτάται από τη έμπρακτη θέληση και τον υψηλό βαθμός οργάνωσης των λαών, καθώς και από την ετοιμότητά τους να διεκδικήσουν και πάλι όλα αυτά που τους ανήκουν και τα οποία έχουν απολέσει τις τελευταίες 3 δεκαετίες. Είμαστε βέβαιοι ότι ο 21ος αιώνας θα είναι ένας αιώνας νέων σοσιαλιστικών επαναστάσεων κι εξεγέρσεων, έχοντας ως ένα επιπλέον εφόδιο την πολύτιμη πείρα απ’ την πρώτη απόπειρα οικοδόμησης της νέας κοινωνίας.
(Ο Ελισαίος Βαγενάς είναι Μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ &Υπεύθυνος του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων)
