Η αποπνικτική, υπερβολική ζέστη που έχει σαρώσει περιοχές του Βορείου Ημισφαιρίου αυτό το καλοκαίρι έχει σοβαρές επιπτώσεις στο σώμα μας. Μπορεί να σας προκαλέσει ναυτία, ζάλη και αφυδάτωση. Μπορεί να έχει επιζήμιες επιδράσεις στην υγεία πολλών οργάνων.
Υπάρχει όμως και μια άλλη, λιγότερο γνωστή, επίδραση της ακραίας ζέστης: σας κάνει να γερνάτε πιο γρήγορα.
Η παρατεταμένη έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες μπορεί να προκαλέσει φθορά στα κύτταρα και στους ιστούς μας και να επιταχύνει τη βιολογική γήρανση, σύμφωνα με ένα νέο και αυξανόμενο σώμα ερευνών.
Η χρονολογική ηλικία αναφέρεται στο πόσο καιρό έχει ζήσει ένα άτομο, αλλά η βιολογική — ή «επιγενετική» — ηλικία μετρά το πόσο καλά λειτουργούν οι ιστοί και τα κύτταρά μας. Η διαφορά μεταξύ των δύο εξηγεί γιατί μερικές φορές η ηλικία κάποιου δεν φαίνεται να αντιστοιχεί στην υγεία και τη ζωτικότητά του.
Η επιταχυνόμενη βιολογική ηλικία είναι το «καναρίνι στο ορυχείο» για τον μελλοντικό κίνδυνο πρόωρης εμφάνισης ασθενειών όπως ο καρκίνος, η άνοια και ο διαβήτης, καθώς και πρόωρου θανάτου, ανέφερε η Jennifer Ailshire, καθηγήτρια γηριατρικής και κοινωνιολογίας στη Σχολή Γηριατρικής Leonard Davis του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνια.
Καθώς η κλιματική αλλαγή αναγκάζει τους ανθρώπους να υπομένουν ολοένα και πιο ακραίους και παρατεταμένους καύσωνες, οι επιστήμονες λένε ότι είναι επείγον να κατανοήσουμε καλύτερα τους τρόπους με τους οποίους η ζέστη υπονομεύει αργά και σιωπηλά την ανθρώπινη υγεία σε κυτταρικό επίπεδο.
Πώς επιταχύνει η ζέστη τη γήρανση;
Το DNA μας καθορίζεται από τη γέννηση· είναι το σχέδιο για το πώς λειτουργεί το σώμα και δεν μπορεί να αλλάξει.
Ωστόσο, ο τρόπος με τον οποίο εκφράζεται το DNA — δηλαδή πώς εφαρμόζεται αυτό το σχέδιο — μπορεί να επηρεαστεί από εξωτερικούς παράγοντες, που προκαλούν χημικές τροποποιήσεις και ενεργοποιούν ή απενεργοποιούν γονίδια, όπως ένας διακόπτης φωτός.
Εξωτερικοί παράγοντες που επηρεάζουν αυτούς τους «διακόπτες» περιλαμβάνουν συνήθειες, όπως το κάπνισμα και η έλλειψη άσκησης, καθώς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως η ζέστη.
Η ζέστη καταπονεί το σώμα, το οποίο αναγκάζεται να δουλεύει πιο έντονα για να ψυχθεί, με αποτέλεσμα την πρόκληση βλαβών στα κύτταρα. Ενώ μια μικρή δόση θερμικού στρες μπορεί να είναι ευεργετική, ενισχύοντας την ανθεκτικότητα, η παρατεταμένη έκθεση εξαντλεί το σώμα και μπορεί να έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Η έρευνα σε ζώα έχει δείξει ισχυρούς συσχετισμούς ανάμεσα στη ζέστη και την επιταχυνόμενη γήρανση, όμως μέχρι πρόσφατα υπήρχαν ελάχιστες μελέτες σε ανθρώπους.
Η Jennifer Ailshire είναι μία από τις επιστήμονες που επιχειρούν να αλλάξουν αυτό το δεδομένο. Μαζί με τη συνεργάτιδά της, Eunyoung Choi, δημοσίευσαν τον Φεβρουάριο την πρώτη έρευνα σε κλίμακα πληθυσμού πάνω στο θέμα.
Ανέλυσαν δείγματα αίματος από περισσότερα από 3.600 άτομα ηλικίας 56 ετών και άνω από διάφορες περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών. Χρησιμοποίησαν εργαλεία που ονομάζονται «επιγενετικά ρολόγια», τα οποία καταγράφουν τις τροποποιήσεις στο DNA και εκτιμούν τη βιολογική ηλικία. Στη συνέχεια συνέδεσαν αυτά τα δεδομένα με καθημερινές κλιματικές πληροφορίες από τις περιοχές όπου ζούσαν οι συμμετέχοντες τα χρόνια πριν τη λήψη των δειγμάτων.
Τα αποτελέσματα, που δημοσιεύθηκαν τον Φεβρουάριο, έδειξαν ότι όσοι βίωναν τουλάχιστον 140 ημέρες ακραίας ζέστης τον χρόνο — όταν ο δείκτης θερμότητας (συνδυασμός θερμοκρασίας και υγρασίας) ξεπερνούσε τους 32 βαθμούς Κελσίου— γερνούσαν έως και 14 μήνες ταχύτερα από εκείνους που ζούσαν σε περιοχές με λιγότερες από 10 τέτοιες ημέρες ετησίως.
Η σύνδεση ανάμεσα στη ζέστη και τη βιολογική γήρανση παρέμεινε ακόμη και όταν λήφθηκαν υπόψη ατομικοί παράγοντες όπως τα επίπεδα άσκησης και το εισόδημα, αν και η μελέτη δεν εξέτασε την πρόσβαση σε κλιματισμό ή τον χρόνο παραμονής σε εξωτερικούς χώρους.
Η ισχύς του συσχετισμού ήταν επίσης αξιοσημείωτη. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ακραία ζέστη είχε παρόμοια επίδραση στη γήρανση με το κάπνισμα ή την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
Τα ευρήματα αυτά ενισχύονται και από άλλες πρόσφατες έρευνες.
Μια μελέτη του 2023, σε περισσότερα από 2.000 άτομα στη Γερμανία, διαπίστωσε ότι η μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη έκθεση στη ζέστη συσχετίζεται με επιταχυνόμενη βιολογική γήρανση. Οι επιπτώσεις ήταν ιδιαίτερα έντονες στις γυναίκες, οι οποίες είναι πιο ευάλωτες στη ζέστη επειδή ιδρώνουν λιγότερο, κάτι που καθιστά δυσκολότερη την ψύξη του σώματος. Η μελέτη έδειξε επίσης ότι τα άτομα με διαβήτη ή παχυσαρκία διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο.
Οι επιπτώσεις μπορούν να ξεκινήσουν ακόμη και πριν από τη γέννηση.
Μια μελέτη του 2024 εξέτασε την επιταχυνόμενη βιολογική γήρανση παιδιών στην Κένυα που είχαν εκτεθεί σε ξηρασία ως έμβρυα. Κατά την εγκυμοσύνη, οι μητέρες τους υπέστησαν ζέστη, αφυδάτωση και συναισθηματικό στρες.
Αυτοί οι παράγοντες προκαλούν στρες σε κυτταρικό επίπεδο, που απαιτεί ενέργεια για επιδιόρθωση — κάτι που αφήνει λιγότερη ενέργεια για άλλες ζωτικές λειτουργίες, οδηγώντας ενδεχομένως σε επιταχυνόμενη γήρανση, σύμφωνα με τη μελέτη. Το θερμικό στρες μπορεί επίσης να μειώσει τη ροή αίματος προς τη μήτρα και τον πλακούντα.
«Βλέπουμε λοιπόν επιδράσεις στην ανάπτυξη που περιλαμβάνουν χαμηλότερο βάρος γέννησης και μια συνολικά πιο δύσκολη εκκίνηση ζωής — όλα αυτά μπορούν να αντικατοπτρίζονται σε ταχύτερη βιολογική γήρανση», δήλωσε η Bilinda Straight, συγγραφέας της μελέτης και καθηγήτρια στη Σχολή Περιβάλλοντος, Γεωγραφίας και Βιωσιμότητας του Πανεπιστημίου Western Michigan.
Τι μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι;
Αυτά τα ευρήματα δεν σημαίνουν ότι όλοι όσοι ζουν σε ζεστά μέρη θα βιώσουν επιταχυνόμενη γήρανση, δήλωσε η Ailshire. Κάθε άτομο έχει τους δικούς του παράγοντες κινδύνου και υπάρχουν τρόποι προσαρμογής.
Η πρόσβαση σε δροσισμό και η αποφυγή άσκησης τις πιο ζεστές ώρες της ημέρας είναι σημαντικές. Καλύτερη διατροφή, περισσότερη άσκηση (τις δροσερές ώρες) και φαρμακευτική αγωγή μπορούν επίσης να βοηθήσουν, πρόσθεσε. Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι φάρμακα όπως η μετφορμίνη, που συνταγογραφείται για τον διαβήτη, και το φάρμακο απώλειας βάρους Ozempic, θα μπορούσαν να επιβραδύνουν τη γήρανση.
Αν οι άνθρωποι μπορέσουν να αλλάξουν ή να βρουν τρόπους να προσαρμοστούν στα επίπεδα έκθεσής τους στη ζέστη, ίσως είναι δυνατόν να επιβραδυνθεί ή και να αντιστραφεί η διαδικασία της επιταχυνόμενης γήρανσης, είπε η Ailshire.
«Γιατί αυτή δεν είναι μόνιμη βλάβη· είναι ένας δείκτης της πιθανότητας μόνιμης βλάβης. Δεν σημαίνει απαραίτητα ότι αυτή η ζημιά έχει ήδη συμβεί».
Αυτός ο τομέας μελέτης είναι πολύ νέος.
«Βρισκόμαστε μόλις στην αρχή της κατανόησης αυτής της διαδικασίας, ειδικά στους ανθρώπους», δήλωσε ο Ρονγκμπίν Σου, ερευνητής στη Σχολή Δημόσιας Υγείας και Προληπτικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Monash στην Αυστραλία.
Αλλά καθώς οι περιοχές θερμαίνονται και τα ρεκόρ ζέστης συνεχίζουν να καταρρίπτονται, οι επιστήμονες θα αποκτήσουν πολύ περισσότερα δεδομένα για τους αμέτρητους τρόπους με τους οποίους η ζέστη επηρεάζει το σώμα μας — και ποιοι είναι πιο ευάλωτοι.
«Αν δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για τις αυξανόμενες θερμοκρασίες, τότε τουλάχιστον πρέπει να αυξήσουμε την ενημέρωση και να βρούμε στρατηγικές», είπε η Ailshire.
«Πρέπει να υπάρχει ένας τρόπος να το ξεπεράσουμε αυτό», κατέληξε.
