«Στη χώρα μας, μέσα στο 2020, σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Μηχανισμού Αναφοράς για την Προστασία των θυμάτων Εμπορίας Ανθρώπων (ΕΜΑ), τα 74 από τα 167 αναφερόμενα θύματα εμπορίας είναι παιδιά. Η πλειοψηφία των 66 παιδιών θυμάτων εμπορίας που κατάγονται από χώρες της Ε.Ε., κατάγονται από τη Βουλγαρία και την Ελλάδα και είναι θύματα εκμετάλλευσης επαιτείας».
Τα παραπάνω ανατριχιαστικά στοιχεία καταθέτει με συνέντευξή του στο iEidiseis o Ηρακλής Μοσκώφ, Εθνικός Εισηγητής για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, υπογραμμίζοντας πως «η παιδική ηλικία συνιστά εξ ορισμού μια κατάσταση ευαλωτότητας την οποία εκμεταλλεύονται οι στρατολογητές, ενώ η κατάχρηση εξουσίας συνδέεται με τη στρατολόγηση από τους γονείς, στις περιπτώσεις κυρίως της εκμετάλλευσης επαιτείας».
«Το οργανωμένο έγκλημα εκμεταλλεύεται τη φτώχεια και την απόγνωση ευάλωτων παιδιών, υποβάλλοντάς τα σε ακραίες μορφές βίας. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις της UNICEF, η πανδημία οδήγησε 1,2 δις παιδιά παγκοσμίως στα όρια της πολυδιάστατης φτώχειας, ποσοστό αυξημένο κατά 15% σε σχέση με το διάστημα προ πανδημίας. Οι άμεσες συνέπειες της πανδημίας επιδεινώνουν περαιτέρω την ευαλωτότητα των παιδιών, όπως η απώλεια ενός γονέα, το κλείσιμο των σχολείων και η διακοπή σχολικών γευμάτων», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ηρακλής Μοσκώφ, ενώ τονίζει τις επιδράσεις της πανδημίας σε εμπόριο οργάνων, trafficking και εκμετάλλευσης ανηλίκων.
Πώς επέδρασε τελικά η πανδημία στο φαινόμενο της εμπορίας και εκμετάλλευσης ανθρώπων κ. Μοσκώφ;
Η εμπορία ανθρώπων αλλά και η σύγχρονη δουλεία, όσο κι αν αυτό φαίνεται παράδοξο στον 21ο αιώνα, αποτελούν μία από τις σημαντικότερες απειλές για αυτό που ονομάζουμε έννοια της Ανθρώπινης Ασφάλειας στον σύγχρονο κόσμο. Αφορά ένα ολοένα και μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού και συνιστά μία από τις πιο σοβαρές δραστηριότητες του οργανωμένου εγκλήματος. Παράλληλα αποτελεί μία από τις σοβαρότερες καταπατήσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου θίγοντας στον πυρήνα του το πιο θεμελιακό δικαίωμα, αυτό της αυθυπαρξίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία των αρμόδιων διεθνών οργανισμών, περίπου 40 εκατ. άνθρωποι σε όλο τον κόσμο βιώνουν καθεστώς δουλείας.
Σύμφωνα με τα στοιχεία των αρμόδιων διεθνών οργανισμών, περίπου 40 εκατ. άνθρωποι σε όλο τον κόσμο βιώνουν καθεστώς δουλείας
Συχνά ο όρος trafficking που χρησιμοποιείται διεθνώς, συγχέεται στην Ελλάδα με την σεξουαλική εκμετάλλευση και μόνο. Οι μορφές Εμπορίας Ανθρώπων ενοποιούνται στο άρθρο 323Α στον Ποινικό Κώδικα και αφορούν επίσης την εργασιακή εκμετάλλευση, εξαναγκαστική επαιτεία, εξαναγκαστική εγκληματικότητα, υπαγωγή σε καθεστώς δουλείας ή παρεμφερείς πρακτικές, ειλωτεία, εξαναγκαστικούς γάμους και αφαίρεση κυττάρων, ιστών ή οργάνων.
Ως προς την εργασιακή εκμετάλλευση συγκεκριμένα, αυτή αφορά το 25% των θυμάτων trafficking στην Ε.Ε., αν και στη 2η έκθεσή της το 2018 η Ε.Ε. τόνισε ότι έχει γίνει πρόοδος όσον αφορά τον εντοπισμό θυμάτων εμπορίας για εργασιακή εκμετάλλευση, εντούτοις η προσπάθεια πρέπει να είναι διαρκής.
Ως προς την εργασιακή εκμετάλλευση συγκεκριμένα, αυτή αφορά το 25% των θυμάτων trafficking στην Ε.Ε., αν και στη 2η έκθεσή της το 2018 η Ε.Ε. τόνισε ότι έχει γίνει πρόοδος όσον αφορά τον εντοπισμό θυμάτων εμπορίας για εργασιακή εκμετάλλευση, εντούτοις η προσπάθεια πρέπει να είναι διαρκής
Οι κύριοι τομείς όπου αυτή εμφανίζεται αφορούν τη γεωργία, τις κατασκευές, τις αλυσίδες τροφοδοσίας, τη μεταποίηση, τις υπηρεσίες καθαρισμού και την οικιακή εργασία. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το 44% των εγγεγραμμένων θυμάτων στην Ε.Ε. είναι υπήκοοι Ε.Ε. και σχεδόν 1 στα 4 διακινείται σε κράτος μέλος της.
Το 44% των εγγεγραμμένων θυμάτων στην Ε.Ε. είναι υπήκοοι Ε.Ε. και σχεδόν 1 στα 4 διακινείται σε κράτος μέλος της
Η πανδημία και τα συνεχή lockdown έχουν δημιουργήσει, σύμφωνα με τις επισημάνσεις όλων των διεθνών οργανισμών, μια νέα πραγματικότητα, ως απόρροια της οποίας έχουμε τον εγκλωβισμό των θυμάτων από τους εκμεταλλευτές τους, γεγονός που στερεί από τα θύματα την ευκαιρία να απελευθερωθούν και να ζητήσουν βοήθεια.
Η πανδημία και τα συνεχή lockdown έχουν δημιουργήσει, σύμφωνα με τις επισημάνσεις όλων των διεθνών οργανισμών, μια νέα πραγματικότητα, ως απόρροια της οποίας έχουμε τον εγκλωβισμό των θυμάτων από τους εκμεταλλευτές τους, γεγονός που στερεί από τα θύματα την ευκαιρία να απελευθερωθούν και να ζητήσουν βοήθεια
Την ίδια στιγμή, αυξάνεται η σχέση εξάρτησης, εφόσον τα πιθανά θύματα δεν έχουν χρήματα για να βιοποριστούν κι έτσι εντείνεται η βία εναντίον τους. Υπάρχει δηλ. ένας φαύλος κύκλος που επιτείνεται και λόγω της πανδημίας. Χαρακτηριστικό, επίσης, είναι το γεγονός ότι αυξάνεται η διαδικτυακή μορφή του εγκλήματος μέσω του dark web, ως προς την αλίευση θυμάτων και την εξυπηρέτηση πελατών εξαιτίας της συνεχούς ζήτησης.
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι αυξάνεται η διαδικτυακή μορφή του εγκλήματος μέσω του dark web,
ως προς την αλίευση θυμάτων και την εξυπηρέτηση πελατών εξαιτίας της συνεχούς ζήτησης
Ποια είναι η διάσταση του προβλήματος στη χώρα μας;
Από την ύπαρξη του φαινομένου δεν εξαιρείται και η Ελλάδα, με πιο ενδεικτικό παράδειγμα το έγκλημα του 2013 στις καλλιέργειες φράουλας της Μανωλάδας, το οποίο συγκλόνισε την κοινή γνώμη και για το οποίο η χώρα μας καταδικάστηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η συγκεκριμένη απόφαση υπήρξε καθοριστική για τον τρόπο αντιμετώπισης του εγκλήματος της εμπορίας ανθρώπων στην χώρα μας.
Από την ύπαρξη του φαινομένου δεν εξαιρείται και η Ελλάδα, με πιο ενδεικτικό παράδειγμα το έγκλημα του 2013 στις καλλιέργειες φράουλας της Μανωλάδας, το οποίο συγκλόνισε την κοινή γνώμη και για το οποίο η χώρα μας καταδικάστηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
Στην Ελλάδα, παρά το νομικό πλαίσιο υψηλού επιπέδου που είναι σε ισχύ ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, η Εμπορία Ανθρώπων παραμένει δυστυχώς στις εγκληματολογικές στατιστικές ως ένα 'σπάνιο έγκλημα', καθώς μόνο ένας ελάχιστος αριθμός θυμάτων διασώζεται και ένας μηδαμινός αριθμός εκμεταλλευτών δικάζεται και τελικά καταδικάζεται.
Στην Ελλάδα, παρά το νομικό πλαίσιο υψηλού επιπέδου που είναι σε ισχύ ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, η Εμπορία Ανθρώπων παραμένει δυστυχώς στις εγκληματολογικές στατιστικές ως ένα 'σπάνιο έγκλημα', καθώς μόνο ένας ελάχιστος αριθμός θυμάτων διασώζεται και ένας μηδαμινός αριθμός εκμεταλλευτών δικάζεται και τελικά καταδικάζεται
Στις θετικές προβλέψεις ανήκει και η δημιουργία μιας εθνικής συντονιστικής αρχής (Γραφείο Εθνικού Εισηγητή για την καταπολέμηση Εμπορίας Ανθρώπων εντός του ΥΠΕΞ), αλλά και η πιο πρόσφατη δημιουργία του Εθνικού Μηχανισμού Αναφοράς για τον εντοπισμό και την προστασία των θυμάτων, του οποίου τη διαχείριση έχει το ΕΚΚΑ και το συντονισμό το Γραφείο Εθνικού Εισηγητή.
Δεδομένου ότι αποτελεί κρατική συμβατική μας υποχρέωση να προβούμε στην αξιοποίηση του διεθνούς νομοθετικού πλαισίου, οφείλουμε να εντατικοποιήσουμε την προσπάθεια υλοποίησης του, μέσω της καλύτερης κατανόησης του από τους κρατικούς φορείς αλλά και την κοινωνία των πολιτών, καθώς και της βέλτιστης εφαρμογής του. Αυτό παρουσιάζεται ως ένα τεράστιο στοίχημα που μπορεί να επιτευχθεί μέσα από το τρίπτυχο της πρόληψης και καταστολής του εγκλήματος, της προστασίας του θύματος και εταιρικότητας-συνεργασίας μεταξύ φορέων και κοινωνίας των πολιτών (Prevention, Prosecution, Protection, Partnerships). Γι’ αυτό, πρέπει η κοινωνία να δραστηριοποιηθεί πολυπλεύρως. Κρίνεται θεμιτό ο νομικός κόσμος της χώρας να λάβει επιπλέον κατάρτιση, αλλά και όλοι οι επαγγελματίες πρώτης γραμμής που μπορεί καθημερινά να έρχονται σε επαφή με θύματα, από τα μέσα μαζικής μεταφοράς και τα νοσοκομεία, μέχρι τον ιδιωτικό τομέα και κοινωνικούς εταίρους. Θύματα βρίσκονται παντού γύρω μας και υπάρχει δυνατότητα ανίχνευσης και διάσωσής τους, αλλά συχνά δεν τα βλέπουμε ως τέτοια. Όλοι αυτοί, λοιπόν, συλλογικά καλούνται να ενεργοποιήσουν την «αλυσίδα διάσωσης».
Κρίνεται θεμιτό ο νομικός κόσμος της χώρας να λάβει επιπλέον κατάρτιση, αλλά και όλοι οι επαγγελματίες πρώτης γραμμής που μπορεί καθημερινά να έρχονται σε επαφή με θύματα, από τα μέσα μαζικής μεταφοράς και τα νοσοκομεία, μέχρι τον ιδιωτικό τομέα και κοινωνικούς εταίρους
Και ειδικότερα τι συμβαίνει με τους ανήλικους και πώς η πανδημία επέδρασε γενικότερα στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν διεθνώς τα παιδιά κ. Μοσκώφ;
Το οργανωμένο έγκλημα εκμεταλλεύεται τη φτώχεια και την απόγνωση ευάλωτων παιδιών, υποβάλλοντάς τα σε ακραίες μορφές βίας. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις της UNICEF, η πανδημία οδήγησε 1,2 δις παιδιά παγκοσμίως στα όρια της πολυδιάστατης φτώχειας, ποσοστό αυξημένο κατά 15% σε σχέση με το διάστημα προ πανδημίας.
Σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις της UNICEF, η πανδημία οδήγησε 1,2 δις παιδιά παγκοσμίως στα όρια της πολυδιάστατης φτώχειας, ποσοστό αυξημένο κατά 15% σε σχέση με το διάστημα προ πανδημίας
Οι άμεσες συνέπειες της πανδημίας επιδεινώνουν περαιτέρω την ευαλωτότητα των παιδιών, όπως η απώλεια ενός γονέα, το κλείσιμο των σχολείων και η διακοπή σχολικών γευμάτων. Όπως σημειώνει η Ειδική Εισηγήτρια των Ηνωμένων Εθνών κατά της εμπορίας και σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών, Mama Fatima Singhateh: «οι κρίσεις τείνουν να τροφοδοτούν την ατιμωρησία, την κατάρρευση του νόμου και την διάβρωση των κοινοτήτων, ενώ προάγουν τις συνθήκες υπό τις οποίες ευδοκιμούν η Εμπορία και άλλες μορφές εκμετάλλευσης, συχνά πέρα από το σημείο στο οποίο σταματά η κρίση». Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Europol καταγράφει κατακόρυφη αύξηση της διαδικτυακής διανομής υλικού παιδικής πορνογραφίας (CSAM), αναζήτηση νέων τρόπων σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών μέσω webcam ή εκβιασμών, καθώς και εδραίωση της αλίευσης ανήλικων θυμάτων μέσω των social media.
Στη χώρα μας, μέσα στο 2020, σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Μηχανισμού Αναφοράς για την Προστασία των θυμάτων Εμπορίας Ανθρώπων (ΕΜΑ), τα 74 από τα 167 αναφερόμενα θύματα εμπορίας είναι παιδιά. Η πλειοψηφία των 66 παιδιών θυμάτων εμπορίας που κατάγονται από χώρες της Ε.Ε., κατάγονται από τη Βουλγαρία και την Ελλάδα και είναι θύματα εκμετάλλευσης επαιτείας. H παιδική ηλικία συνιστά εξ ορισμού μια κατάσταση ευαλωτότητας την οποία εκμεταλλεύονται οι στρατολογητές, ενώ η κατάχρηση εξουσίας συνδέεται με τη στρατολόγηση από τους γονείς, στις περιπτώσεις κυρίως της εκμετάλλευσης επαιτείας.
Επίσης, ποια είναι η κατάσταση με το εμπόριο οργάνων;
Η εμπορία κυττάρων, ιστών ή οργάνων αποτελεί μια από τις αθέατες πλευρές της Εμπορίας Ανθρώπων, η οποία δύσκολα ανιχνεύεται από τις αρχές. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη χώρα μας δεν έχει υπάρξει υπόθεση εμπορίας ανθρώπων για αφαίρεση οργάνων, με εξαίρεση την εξάρθρωση κυκλώματος εκμετάλλευσης ευάλωτων γυναικών από το εξωτερικό με σκοπό την αφαίρεση ωαρίων σε παράνομες κλινικές.
Η αφαίρεση κυττάρων, ιστών ή οργάνων του σώματος του ανθρώπου, με σκοπό τον πορισμό παράνομου περιουσιακού οφέλους εντάσσεται ρητά από τον Ποινικό Κώδικα στην έννοια της «εκμετάλλευσης» του εγκλήματος Εμπορίας Ανθρώπων. Η εμπορευματοποίηση ενός οργάνου με χρηματικό αντάλλαγμα τιμωρείται από τον Νόμο περί Μεταμοσχεύσεων. Η εμπορία οργάνων, όπως ορίζεται στα άρθρα 4 – 8 της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης και η εμπορία ανθρώπων που εστιάζει στην παράνομη εμπορία και διακίνηση ανθρώπινων ιστών και οργάνων αποτελούν δύο διακριτές μορφές εγκλημάτων. Εντούτοις διαθέτουν ένα κοινό υπόβαθρο γενεσιουργών αιτιών, οι κυριότερες εκ των οποίων εντοπίζονται:
α) στην έλλειψη οργάνων για την αντιμετώπιση των αυξημένων αναγκών μεταμοσχεύσεων και
β) στην ευαλωτότητα των ατόμων που πέφτουν θύματα των εγκληματικών κυκλωμάτων, λόγω της αδύναμης οικονομικής τους κατάστασης ή και άλλων συνθηκών.
Οι επιπτώσεις της διπλής κρίσης (οικονομικής και covid 19) επιβαρύνουν δυσανάλογα την ήδη ευάλωτη θέση των πιθανών θυμάτων (ψυχολογικά τραύματα, σωματικές βλάβες, έλλειψη πόρων επιβίωσης, νομιμοποιητικών εγγράφων, πρόσβαση σε απασχόληση και ιατρική προστασία κ.λ.π.), προς όφελος των κυκλωμάτων εκμετάλλευσης. Η πανδημία COVID-19 έφερε στο προσκήνιο όλα τα κενά στην προστασία των θυμάτων, τα οποία οφείλουμε να καλύψουμε ιδίως στην πρόσβαση στη δικαιοσύνη, πρωτοβάθμια υγειονομική περίθαλψη, παροχή συμβουλών, στέγη και ψυχοκοινωνική υποστήριξη.
Οι επιπτώσεις της διπλής κρίσης (οικονομικής και covid 19) επιβαρύνουν δυσανάλογα την ήδη ευάλωτη θέση των πιθανών θυμάτων (ψυχολογικά τραύματα, σωματικές βλάβες, έλλειψη πόρων επιβίωσης, νομιμοποιητικών εγγράφων, πρόσβαση σε απασχόληση και ιατρική προστασία κ.λ.π.), προς όφελος των κυκλωμάτων εκμετάλλευσης
Τι πρέπει να γίνει στη χώρα μας ιδιαίτερα γι’ αυτά τα δύο θέματα;
Ως βασικές συστάσεις πολιτικής στο πεδίο της παροχής αρωγής και προστασίας ανήλικων θυμάτων, αναφέρουμε την δημιουργία ασφαλών χώρων φιλοξενίας εξειδικευμένων για τα παιδιά θύματα Εμπορίας Ανθρώπων, τη διασφάλιση καθολικής πρόσβασης στα συστήματά κοινωνικής πρόνοιας και υγείας, την παροχή ή επιμήκυνση της προσωρινής παραμονής των ανήλικων μεταναστών, εγρήγορση των δικαστικών και διωκτικών κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πρόσβαση των θυμάτων στο σύστημα απονομής δικαιοσύνης. Ως οριζόντιες αρχές που πρέπει να διέπουν κάθε δράση, επισημαίνουμε την ιδιαίτερη μέριμνα για τα ανήλικα κορίτσια και τις ευάλωτες ομάδες, όπως οι ασυνόδευτοι ανήλικοι και οι Ρομά.
Επίσης, σε επίπεδο πρόληψης, η Συμπεριληπτική Σεξουαλική Εκπαίδευση ήδη από τις πρώτες βαθμίδες εκπαίδευσης, συμβάλλει καθοριστικά στην άρση των έμφυλων στερεοτύπων και της κουλτούρας βιασμού, τα οποία αποτελούν εύφορο έδαφος στο οποίο αναπτύσσεται η ζήτηση και ανοχή στη σεξουαλική εκμετάλλευση.
Ως προς την εμπορία οργάνων, εφόσον οι συνθήκες που ευνοούν τις διακριτές αυτές μορφές εμπορίας (οργάνων και ανθρώπων προς το σκοπό της αφαίρεσης οργάνων) και το πλαίσιο δράσης τους είναι σε ένα βαθμό κοινές, τα μέτρα που ήδη λαμβάνονται και προωθούνται για την καταπολέμηση τους ενός εγκλήματος, της εμπορίας ανθρώπων, θα μπορούσαν να συνδράμουν και στην παρεμπόδιση και την καταστολή της εμπορίας οργάνων.
Ο έγκαιρος εντοπισμός θυμάτων είναι μία δύσκολη διαδικασία, αν λάβει κανείς υπόψη και το γεγονός ότι πολλές φορές τα ίδια τα θύματα δεν αναγνωρίζουν τον εαυτό τους ως θύματα εμπορίας. Οι επαγγελματίες πρώτης γραμμής, όπως το ιατρικό και υγειονομικό προσωπικό, είναι πολύ πιθανό στο πλαίσιο των καθημερινών τους καθηκόντων να έρθουν σε επαφή με θύματα εμπορίας ανθρώπων. Μέσα από το ρόλο τους και την αποστολή τους δύνανται να λειτουργήσουν ως «διασώστες» αναγνωρίζοντας ενδείξεις εμπορίας και εκμετάλλευσης.
Ο έγκαιρος εντοπισμός θυμάτων είναι μία δύσκολη διαδικασία, αν λάβει κανείς υπόψη και το γεγονός ότι πολλές φορές τα ίδια τα θύματα
δεν αναγνωρίζουν τον εαυτό τους ως θύματα εμπορίας
Για την ορθή ανταπόκρισή τους απαιτείται υψηλός βαθμός ευαισθητοποίησης, καθώς και εξειδικευμένη κατάρτιση / επιμόρφωση. Με την κατάλληλη εκπαίδευση μπορούν να εντοπίζουν πιθανά θύματα και να μεριμνούν για την προστασία τους είτε με ανάληψη του περιστατικού, είτε με ορθή παραπομπή σε άλλους φορείς που δραστηριοποιούνται στο πεδίο. Παράλληλα οι επαγγελματίες πρώτης γραμμής στον τομέα της υγείας μπορούν να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στην αναφορά αμφίβολων καταστάσεων που τυχόν υποκρύπτουν εμπορία οργάνων, ακόμη και όταν δεν είναι σαφής η προέλευση του προς μεταμόσχευση οργάνου.
Προς τον σκοπό αυτό βρισκόμαστε σε διαβουλεύσεις με την Ειδική Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή που καταρτίζει σχέδιο νόμου για την καταπολέμηση της εμπορίας οργάνων, ώστε να προβλεφθεί ρητά η υποχρέωση ειδικής κατάρτισης του ιατρικού και υγειονομικού προσωπικού σε θέματα αναγνώρισης πιθανών ενδείξεων που παραπέμπουν σε περιπτώσεις εμπορίας ανθρώπων και ανθρώπινων ιστών και οργάνων.