Το Διεθνές Θερινό Πανεπιστήμιο «Ελληνική Γλώσσα, Πολιτισμός και ΜΜΕ», έχει καταστεί τα τελευταία θεσμός για τα δρώμενα ιδεών στη χώρα μας και φέτος, η 8η του διοργάνωση, θα φιλοξενηθεί στο ακριτικό Καστελόριζο. Ψυχή και δημιουργός αυτού του πνευματικού καλοκαιρινού event είναι η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Γλωσσολογίας και Ελληνικής Γλώσσας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κα Νικολέττα Τσιτσανούδη-Μαλλίδη, που εργάζεται άοκνα στην κατεύθυνση της σύνδεσης του πολιτισμού με τη επικοινωνία, ένα τόσο κρίσιμο ζήτημα σε αυτές τις εποχές εκπτώσεων. Στην ενδιάφέρουσα συζήτηση-συνέντευξη που μας παραχώρησε, μιλήσαμε, εκτός από το Διεθνές Θερινό Πανεπιστήμιο, για την γλώσσα των κρίσεων και για τη σχέση ανθρωπιστικών σπουδών και ψηφιακού κόσμου.
- Πού εκτιμάτε ότι η οφείλεται η επιτυχία του – συνεισφορά του Διεθνούς Θερινού πανεπιστημίου;
Το Διεθνές Θερινό Πανεπιστήμιο υπηρέτησε τη διαπιστωμένη ανάγκη για συστηματική σύνδεση των μέσων ενημέρωσης με τη γλώσσα και τον πολιτισμό στο πλαίσιο της διαρκώς ζητούμενης εξωστρέφειας και διασύνδεσης του Πανεπιστημίου με την κοινωνία των πολιτών. Πρόκειται για ένα «κίνημα ιδεών» που διαδίδονται με την αξιοποίηση του ισχυρότατου διαύλου των μέσων ενημέρωσης. Αντί της εύκολης λύσης του αφορισμού, προτιμήθηκε η επένδυση στην παιδαγωγική και παιδευτική λειτουργία της δημοσιογραφικής γλώσσας.
Ως προς την επιτυχία του, αυτή νομίζω ότι οφείλεται, πέραν της πολύ σκληρής δουλειάς, στη δυναμική των διεθνών συνεργασιών και τις συνέργειες. Μέχρι σήμερα έχουμε συνεργαστεί με το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών Ελλάδας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, την Ελληνική Αντιπροσωπεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, την Ένωση Ευρωπαίων Δημοσιογράφων, την Ορθόδοξο Ακαδημία Κρήτης, το Γαλλικό Τμήμα του Ομίλου Ευρωπαϊκού Τύπου, το Centre Culturel Hellénique του Παρισιού, το Instituto De Letras του Rio De Janeiro University. Τα τελευταία χρόνια συνεργαζόμαστε με το Πρόγραμμα Νεοελληνικών Σπουδών του Τμήματος Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, Επικοινωνίας, Γλωσσών και Λογοτεχνίας του Macquarie University, το Ίδρυμα Greek Studies Foundation, στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας, τον Κύκλο Ελλήνων Ακαδημαϊκών της Βοστώνης, και τους Boston University Philhellenes.
Ο κεντρικός ωστόσο παράγοντας της επιτυχίας, είναι η εστίαση στους νέους, η αλληλεπίδραση μαζί τους. Το motto μας είναι: «Μόνον εάν εμπλέξουμε τους νέους στα όμορφα πράγματα, αυτά θα γίνουν ωραιότερα». Για αυτό και έχει συσταθεί ένας ισχυρός Όμιλος Αποφοίτων, που οργανώνει ο ίδιος το «Μικρό Θερινό», συνδημοσιεύει με τους ακαδημαϊκούς και επιμελείται τις δικές του εκδόσεις.
- Το πιο πρόσφατο βιβλίο σας, το οποίο συνυπογράφετε με τον Νικόλα Πρεβελάκη έχει τον πολύσημο τίτλο «Φοβογλώσσα». Πώς ο φόβος για ζητήματα όπως η οικονομική κρίση, η πανδημία ή ο πόλεμος, ανανοηματοδοτεί όρους και εφευρίσκει νέους στο πλαίσιο της ψηφιακής δημόσιας σφαίρας;
Η Φοβογλώσσα/Phoβoglossa περιλαμβάνει δύο κείμενα που «συνομιλούν» από διαφορετικές γνωστικές αφετηρίες, αντανακλούν φιλοσοφικές και πολιτικές απόψεις, αλλά και γλωσσολογικές. Δοκιμάζουν θέσεις απέναντι στον μη εστιασμένο φόβο και την επίδρασή του στην ανάπτυξη της δημοκρατικής διαβούλευσης, χωρίς να κρύβουν την αμηχανία και τον περισπασμό, ίσως και την επιφύλαξη απέναντι στον ενεστωτικό πληθωρισμό της εκφοβιστικής πληροφορίας. Από την οπτική της κοινωνικής θεωρίας, ο Νικόλας Πρεβελάκης παρατηρεί ότι η τρέχουσα πολιτική συζήτηση γίνεται με όρους φόβου και όχι οραμάτων ή σημαντικών προγραμμάτων και στόχων και εξαπλώνεται ένας εθισμός στον φόβο. Αναζητεί τα χαρακτηριστικά των απειλών που σήμερα φοβίζουν περισσότερο. Εντοπίζονται παραδοξότητες γύρω από τις προκλήσεις του φόβου στον σύγχρονο κόσμο· αναδεικνύονται όχι μόνον οι εξωτερικές και προφανείς εστίες πυροδότησης, αλλά και αναπάντεχοι εσωτερικοί γενεσιουργοί μηχανισμοί, όπως η πλήξη, η απομόνωση, ακόμη και η ανάγκη του ανθρώπου του 21ου αιώνα για διασκέδαση. Το αίσθημα του φόβου μοιάζει με αυτό του έρωτα, δεδομένου ότι, σύμφωνα με βιβλιογραφικά κατατεθειμένη άποψη, νομίζουμε ότι είμαστε ερωτευμένοι όταν αισθανόμαστε φόβο.
Aπό την οπτική της γλωσσολογίας, σε ό,τι με αφορά, δίδω έμφαση στον ρόλο της γλώσσας απέναντι στις καταστάσεις κρίσης. Εισάγω τον νεολογισμό φοβογλώσσα, για να καταδείξω την έντεχνη εκμετάλλευση των γλωσσικών μορφών, με στόχο την ταχεία και επηρεαστική επιβολή συγκεκριμένων στάσεων και συμπεριφορών στους λαούς, στο όνομα του αγαθού της ζωής. Η γλώσσα αυτή επιχειρείται να οριστεί, ως ένα εξαιρετικό δείγμα ραγδαίων μεταμορφώσεων και εναλλαγών στο τυραννικά μεταβαλλόμενο επικοινωνιακό περιβάλλον. Ενσωματώνει αστραπιαία νεολογισμούς, επιτρέπει τη συνεχή δημιουργία νέων, ενώ επαναβαπτίζει και επαν-ονοματίζει περιεχόμενα, χωρίς την προαπαιτούμενη συγκατάθεση της κοινότητας των χρηστών, αλλά με τη συνέργεια και υποστήριξη μερίδας των μέσων ενημέρωσης. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, αποκαλύπτω τις ισχυρές πιέσεις που δέχεται η γλώσσα προκειμένου να παρακολουθήσει πολιτικές φόβου, υφιστάμενη και η ίδια ως εργαλείο, σφοδρές αλλαγές που ενίοτε οδηγούν έως και στην αποδυνάμωση του περιεχομένου των λέξεων, στοιχείο το οποίο θα μπορούσε ίσως να ερμηνεύσει, ως ένα βαθμό, και την απείθεια ενός αριθμού πολιτών στις εντολές των ηγεσιών τους.
Η φοβογλώσσα δεν απαντάται αποκλειστικά στα παραδοσιακά ΜΜΕ. Εξαπλώνεται ταχύτατα στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης, δημιουργώντας κύματα πανικού και δυσπιστίας απέναντι στην επιστήμη και τους εκφραστές της. Ο φόβος είναι άλλωστε ο καλύτερος τρόπος να αποσπάσει κανείς την προσοχή του καταναλωτή.
- Είστε θεράπουσα μια επιστήμης, της Γλωσσολογίας, που παρότι κοινωνική εξελίσσεται όπως οι «θετικές». Πιστεύετε ότι οι κοινωνικές επιστήμες και οι ανθρωπιστικές σπουδές μπορούν να επιβιώσουν και να συνεισφέρουν στο περιβάλλον της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης;
Βιώνουμε μία καχυποψία των πολιτών απέναντι στις «ελίτ», που επί χρόνια περιχαρακώνονται στα κεκτημένα και στα επιτεύγματά τους. Αντιμετωπίζω ως ανελαστική την απαίτηση να καταπιανόμαστε με καίρια θέματα, χρησιμοποιώντας και αξιοποιώντας ο καθένας μας τις γνώσεις και τα μεθοδολογικά εργαλεία της επιστήμης του, όχι μόνον για να φτιάξει ένα εντυπωσιακό βιογραφικό, αλλά για να εισφέρει προς την κοινωνία. Στην εποχή μας οι γλωσσικοί χειρισμοί και οι προβολές χειριστικότητας προσέλαβαν τεράστιες διαστάσεις. Αποκτούν πρωτοφανή θέση επίκεντρου και είναι μονόδρομος να επιχειρούμε να τους αντιμετωπίσουμε, αποσυναρμολογώντας τα κείμενα της δημόσιας σφαίρας και αναζητώντας τις βλέψεις που αυτά υπηρετούν. Είναι τέτοια τα μεγέθη της αόρατης και προληπτικής λογοκρισίας, της στρέβλωσης και του ψεύδους, που η φυσικοποίηση αυτών των φαινομένων, θα μπορούσε να είναι πολύ βλαπτική για την κοινότητα.
Σύντομο Βιογραφικό
Η Νικολέττα Τσιτσανούδη-Μαλλίδη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Γλωσσολογίας και Ελληνικής Γλώσσας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Είναι Associate in Linguistics του Center for Hellenic Studies του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ και μέλος της Διεπιστημονικής Συμβουλευτικής Επιτροπής (Interdisciplinary Advisory Committee) του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών (ΚΕΣ), ΔΣΕ/IAC του ίδιου Πανεπιστημίου. Είναι επίσης μέλος του Κύκλου Ελλήνων Ακαδημαϊκών της Βοστώνης (Circle of Hellenic Academics in Boston). Μέχρι σήμερα έχει διδάξει σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο στα Πανεπιστήμια Ιωαννίνων και Θεσσαλίας, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Πρόεδρος και εισηγήτρια σε διεθνή και ελληνικά συνέδρια, αν. εκδότρια διεθνούς αμερικανικού γλωσσολογικού περιοδικού και κριτής σε γλωσσολογικά περιοδικά. Μελέτες της δημοσιεύονται σε ελληνικά και διεθνή περιοδικά. Διετέλεσε ακαδημαϊκή υπεύθυνη προγραμμάτων εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας στο Διεθνές Κέντρο Πολιτισμού «Σταύρος Νιάρχος» στα Ιωάννινα.
Είναι συγγραφέας ή/και επιμελήτρια πολλών βιβλίων στην Ελλάδα και την Αμερική, μέρος των οποίων χρησιμοποιούνται ως συγγράμματα σε πανεπιστημιακές σχολές. Το τελευταίο της βιβλίο, Φοβογλώσσα/Phoβoglossa που συνέγραψε με τον κ. Ν. Πρεβελάκη εντάσσεται ως σύγγραμμα σε μάθημα του μεταπτυχιακού προγράμματος ελληνικών στο Boston University. Έλαβε το βραβείο «Διακεκριμένης Ερευνήτριας» και «Διακεκριμένης Κριτή» στην Αμερική για το έργο της από το ερευνητικό ίδρυμα Untested Ideas Research Center. Το 2015 εκλέχτηκε εκτελεστική πρόεδρος Διεθνών Ακαδημαϊκών Υποθέσεων (Executive President of International Academic Affairs) του Ευρωαμερικανικού Συμβουλίου Γυναικών (Euro – American Women’s Council, EAWC). Διετέλεσε επισκέπτρια καθηγήτρια στο Harvard - Olympia Program του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ (Harvard Summer School, 2014) με ερευνητική υποτροφία. Είναι ιδρύτρια και επιστημονική υπεύθυνη του Διεθνούς Θερινού Πανεπιστημίου «Ελληνική Γλώσσα, Πολιτισμός και ΜΜΕ», που διοργάνωσαν το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων με την υποστήριξη του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών (Ελλάδος) του Χάρβαρντ, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα κ.ά. Θερινά της προγράμματα είχαν τεθεί υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Επιστημονική υπεύθυνη των προγραμμάτων επιμόρφωσης των δημοσιογράφων της ΕΡΤ («Μικρά Σεμινάρια» Γλώσσας και Επικοινωνίας). Επίσης, είναι Διευθύντρια του Εργαστηρίου Μελέτης Κοινωνικών Θεμάτων, Μέσων Ενημέρωσης και Εκπαίδευσης του Π.Τ.Ν. του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Η τελευταία της μονογραφία Greek Media Discourse from the reconstitution of democracy to the Memorandums of Understanding πρόκειται να εκδοθεί από τη σειρά Hellenic Studies Monograph Series του CHS του Πανεπιστημίου Harvard, μετά από κρίση της Επιτροπής Εκδόσεων - Εditorial Βoard of CHS του Πανεπιστημίου.
Ως δημοσιογράφος εργάστηκε σε αθηναϊκές εφημερίδες και περιφερειακά ΜΜΕ. Διετέλεσε υπεύθυνη Τύπου-Δημοσίων Σχέσεων τμήματος Αντιπροεδρίας στη Βουλή των Ελλήνων. Αρθρογραφεί περιστασιακά στον Τύπο της Αθήνας και της ομογένειας. Είναι δωρήτρια οργάνων σώματος από τα 18 της χρόνια. Είναι παντρεμένη με τον κ. Γ. Μαλλίδη και μητέρα δύο παιδιών.