Ίσως ταχύτερη και από την διασπορά του ίδιου του κορονοϊού, ήταν η εξάπλωση των διάφορων θεωριών συνωμοσίας γύρω από αυτόν: ο ιός δημιουργήθηκε σε εργαστήριο ως ένα όπλο της Κίνας, ή τον έφτιαξαν οι φαρμακευτικές εταιρίες με σκοπό να αυξήσουν τις πωλήσεις σε φάρμακα και εμβόλια.
Κάποιοι ακόμα πιο ακραίοι μιλάνε για τσιπάκια που θα μας «κάνουν ένεση» με το πρόσχημα του εμβολίου, ή ακόμα και για το σατανικό 5g που έχει κατασκευαστεί για να μας ελέγχουν οι κυβερνήσεις.
Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι ένα καινούριο φαινόμενο, αλλά φαίνεται να βρίσκεται σε έξαρση στις μέρες μας, ίσως λόγω τις αβεβαιότητας που επικρατεί τον τελευταίο χρόνο.
Τα ίδια που ακούμε σήμερα για το 5g είχαν φημολογηθεί από τους συνωμοσιολόγους και την δεκαετία του 1930 για την τηλεόραση· ακόμα και στις αρχές του 20ου αιώνα, η εξάπλωση του ραδιοφώνου είχε ανησυχήσει πολλούς, καθώς δεν ήταν λίγοι αυτοί που πίστευαν πως ο σκοπός του ραδιοφώνου ήταν να ελέγχει τον εγκέφαλό μας μέσω ραδιοκυμάτων.
Το κοινό που εντοπίζεται σε όλες αυτές τις θεωρίες είναι πως όχι μόνο δεν είναι επιστημονικά αποδεδειγμένες, αλλά ότι βασίζονται σε μια διεργασία του εγκεφάλου που πηγάζει από τον φόβο.
Ο φόβος που προκαλείται από την άγνοια μπορεί να μας οδηγήσει στο να ψάχνουμε για μια εξήγηση, οποιαδήποτε εξήγηση. Αυτό μας κάνει ευάλωτους στο να πιστέψουμε τις θεωρίες συνωμοσίας.
Ακόμα και αν δεν υπάρχουν απτά δεδομένα που αποδεικνύουν αυτές τις θεωρίες, ο εγκέφαλός μας ερμηνεύει οποιαδήποτε σχετικά στοιχεία ως αποδείξεις για αυτό που πιστεύουμε, ακόμα και αν πρόκειται για τις πιο τραβηγμένες εικασίες.
«Οι θεωρίες συνωμοσίας τείνουν να ανθίζουν σε περιόδους κρίσης», λέει η Karen Douglas, κοινωνική ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο του Κεντ στο Ηνωμένο Βασίλειο, η οποία έχει ως αντικείμενο μελέτης της την πίστη των ανθρώπων σε θεωρίες συνωμοσίας.
«Οι άνθρωποι έχουν έμφυτη την ανάγκη για γνώση και σιγουριά, θέλουν να αισθάνονται ασφαλείς και πως έχουν τη ζωή τους υπό έλεγχο, αλλά και να αισθάνονται καλά για τον εαυτό τους και τις ομάδες στις οποίες ανήκουν», προσθέτει.
«Όταν αυτές οι ανάγκες δεν ικανοποιούνται, οι θεωρίες συνωμοσίας φαίνεται να προσφέρουν κάποια ανακούφιση».
Αντί να πιστεύουν ότι μια παγκόσμια πανδημία μπορεί να προκληθεί από ένα τυχαίο άλμα ενός μικροσκοπικού παθογόνου από ζώο σε άνθρωπο, κάποιοι μπορεί να θεωρήσουν πιο παρήγορο το να νομίζουν πως ο ιός δημιουργήθηκε από τον άνθρωπο σε ένα εργαστήριο.
Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο στο “American Journal of Tropical Medicine and Hygiene”, η πανδημία του κορονοϊού έχει «γεννήσει» περισσότερες από 2.000 θεωρίες συνωμοσίας.
Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο “Psychological Medicine” τον Μάιο, διαπίστωσε πως όσοι πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας που σχετίζονται με τον κορονοϊό, είναι λιγότερο πιθανόν να ακολουθήσουν τις οδηγίες για κοινωνική απόσταση ή χρήση μάσκας.
Οι ιδέες αυτές, λοιπόν, μπορούν να έχουν σοβαρές συνέπειες τόσο για αυτούς που τις πιστεύουν, αλλά και για τη δημόσια υγεία.
Σύμφωνα με τους ειδικούς είναι συνήθως πιο εύκολο να προλάβουμε τις θεωρίες συνωμοσίας, παρά να τις διαψεύσουμε στην πορεία, όταν έχουμε ήδη επηρεαστεί από αυτές.
Αν και υπάρχουν εξαιρέσεις, τις περισσότερες φορές, όταν κάποιος έχει επενδύσει σε μια συγκεκριμένη πεποίθηση, συνήθως δεν ενδιαφέρεται να την αλλάξει, ακόμα και αν τα δεδομένα οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια προς το αντίθετο συμπέρασμα.
Οι επιστήμονες υποστηρίζουν πως υπάρχουν μέθοδοι, προκειμένου να προστατευτείτε από τις θεωρίες συνωμοσίας, όπως οι παρακάτω:
Κλείστε την τηλεόραση ή οτιδήποτε άλλο σας προκαλεί άγχος
Μπορεί αυτό σε πρώτη ανάγνωση να φαίνεται πως θα έφερνε τα αντίθετα αποτελέσματα. Εξάλλου η ενημέρωση, και άρα η γνώση δεν θα μας κάνει λιγότερο ευάλωτους σε ψευδείς διαδόσεις;
Σύμφωνα με την Jill Rathus, καθηγήτρια ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο του Long Island «Τα συναισθήματα δεν μας δημιουργούνται τυχαία. Έχουμε αρκετό έλεγχο πάνω στο τι θα νιώσουμε και πότε. Ένας καλός τρόπος για να καταπολεμήσετε την αίσθηση του φόβου και της άγνοιας (που ευθύνονται για την πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας) είναι να αποφύγετε την πηγή τους. Μια φορά την ημέρα είναι αρκετή για να ενημερώνεστε για τις εξελίξεις της ημέρας, δεν χρειάζεται να σκρολάρετε εμμονικά το κινητό σας κάθε πέντε λεπτά».
Εξασκήστε την κριτική σας σκέψη
Αν και οι περισσότεροι συνωμοσιολόγοι θεωρούν πως έχουν ιδιαίτερα κριτική σκέψη, μια πιο προσεκτική παρατήρηση των «αποδείξεων» που χρησιμοποιούν για να υποστηρίξουν τις ιδέες τους, μας κάνει να συμπεράνουμε το αντίθετο.
Για παράδειγμα, είναι πολύ συχνό φαινόμενο να διαπιστώνουμε πως όλο το υλικό που σχετίζεται με τη συνωμοσία-θεωρία προέρχεται από έναν τύπο πηγής, ενώ οι πληροφορίες μη συνωμοσίας-θεωρίας προέρχονται από διαφορετικές πηγές. Αυτό μπορεί να είναι ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά» είπε η Nadia Brashier, καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.
«Οι περισσότεροι που πιστεύουν στις θεωρίες συνωμοσίες στην πραγματικότητα απλά βαριούνται να ψάξουν ένα θέμα αρκετά και αρκούνται σε μερικά βίντεο στο YouTube, ή σε αυτά που διάβασαν στο Facebook. Δε μπαίνουν στην διαδικασία να αμφισβητήσουν αν αυτό που διαβάζουν είναι πράγματι σωστό. Είναι πολύ σημαντικό να παίρνετε τον χρόνο να αναρωτηθείτε αν αυτό που διαβάζετε ισχύει και να αναζητάτε πολλαπλές πηγές ενημέρωσης».
Επικοινωνήστε
Το αίσθημα της απομόνωσης είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες που οδηγούν στη διαμόρφωση των θεωριών συνωμοσίας, λένε οι επιστήμονες.
Προσπαθήστε να παραμείνετε σε επαφή με άλλους ανθρώπους και να θυμάστε ότι η κοινωνική αποστασιοποίηση δεν χρειάζεται να σημαίνει κοινωνική απομόνωση.
Κάντε μια βιντεοκλήση με έναν φίλο σας ή δείτε μαζί μια ταινία από απόσταση.
Εάν μια θεωρία συνωμοσίας σας κεντρίσει το ενδιαφέρον, μιλήστε με άλλους, προτού αποφασίσετε ότι είναι έγκυρη.
«Σκεφτείτε τους φίλους και τους συναδέλφους σας. Σκεφτείτε τα άτομα που έχετε στη ζωή σας και θαυμάζετε. Συμφωνούν με αυτή τη θεωρία;», καταλήγει η Brashier.
