Ολοκληρώθηκε με μεγάλη επιτυχία το Παγκόσμιο Συνέδριο Καρκίνου Πνεύμονα (ΚΠ), που φέτος έλαβε χώρα στο San Diego, ΗΠΑ, κατά το διάστημα 7-10 Σεπτεμβρίου. Πάνω από 10.000 επιστήμονες, ερευνητές και επαγγελματίες υγείας παρουσίασαν την πρωτοποριακή δουλειά τους και συζήτησαν τις πιο σημαντικές εξελίξεις στην έγκαιρη διάγνωση και στη θεραπεία του ΚΠ, ενός νοσήματος που παλαιότερα είχε δραματική εξέλιξη, αλλά πλέον μπορεί να θεωρηθεί ένα ακόμη χρόνιο νόσημα. Η ατμόσφαιρα του Συνεδρίου ήταν πανηγυρική, όχι μόνο γιατί φέτος εορτάστηκαν τα 50 χρόνια από την ίδρυση της Παγκόσμιας Εταιρείας Μελέτης του ΚΠ (IASLC), αλλά κυρίως επειδή στο πλαίσιο του Συνεδρίου παρουσιάστηκαν σύγχρονες διαγνωστικές μέθοδοι, καινούργιες θεραπείες και καινοτόμες στρατηγικές.
Η Γ΄ Παθολογική Κλινική της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ είχε σημαντική φυσική παρουσία με συνεργάτες της, αλλά και στο επιστημονικό πρόγραμμα και τις αντίστοιχες επιτροπές, με ανακοινώσεις, παρουσιάσεις ερευνητικών μελετών και αποτελεσμάτων από νέες θεραπείες.
Πρόληψη - Έγκαιρη Διάγνωση
Για μια ακόμη φορά τονίστηκε η σημασία της πρώιμης διάγνωσης και της συμμετοχής σε προγράμματα screening (διαλογής) των ατόμων που είναι σε υψηλό κίνδυνο: καπνιστές, παθητικοί καπνιστές, άτομα που εκτίθενται επαγγελματικά σε ρυπογόνες ουσίες της ατμόσφαιρας.
Ο καρκίνος του πνεύμονα παραμένει η κύρια αιτία θανάτου σχετιζόμενη με καρκίνο, και για τα δυο φύλα, τόσο στην Ελλάδα όσο και παγκοσμίως. Ο κύριος λόγος για την υψηλή θνητότητα είναι ότι οι περισσότεροι ασθενείς δεν παρουσιάζουν συμπτώματα στα πρώιμα στάδια με αποτέλεσμα να έρχονται σε επαφή με το σύστημα υγείας όταν η νόσος είναι ήδη προχωρημένη, οπότε και δυσκολότερα διαχειρίσιμη. Αντίθετα, εάν ο καρκίνος του πνεύμονα διαγνωστεί εγκαίρως τα ποσοστά επιβίωσης φθάνουν το 80% στην πενταετία από τη διάγνωση. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος στον καρκίνο του πνεύμονα διενεργείται με αξονική τομογραφία θώρακος χαμηλής δόσης ακτινοβολίας σε υγιείς με συγκεκριμένους παράγοντες κινδύνου, όπως η ηλικία και η καπνιστική συνήθεια, και έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να μειώσει σημαντικά τη θνητότητα. Η δυνατότητα προσυμπτωματικού έλεγχου υπάρχει και στην Ελλάδα, είτε στον ιδιωτικό είτε στο δημόσιο τομέα. Παρ’ όλα αυτά, ελλείψει οργανωμένου προγράμματος ενημέρωσης από την πολιτεία, ο προσυμπτωματικός έλεγχος δεν είναι ευρέως διαδεδομένος και η συμμετοχή, τόσο στην Ελλάδα, όσο και παγκοσμίως, είναι μικρότερη από 5%. Αποτελεί ευθύνη των επαγγελματιών υγείας, του Εθνικού Συστήματος Υγείας και της πολιτείας να δημιουργήσουν ένα οργανωμένο και αποτελεσματικό πρόγραμμα δευτερογενούς πρόληψης,
Πέραν του προσυμπτωματικού ελέγχου, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η πρωτογενής πρόληψη που συνίσταται στην ενημέρωση για τους κινδύνους του καπνίσματος και σε προγράμματα για τη διακοπή. Παρότι σχετικά προγράμματα εκπαίδευσης του κοινού αλλά και υποβοήθησης διακοπής καπνίσματος υπάρχουν πλέον και στη χώρα μας, η καπνιστική συνήθεια παραμένει διαδεδομένη αφού υπολογίζεται ότι περίπου το 1/3 των ενηλίκων είναι συστηματικοί ή περιστασιακοί καπνιστές.
Παρ’ όλα αυτά, η εμφάνιση ΚΠ παραμένει υψηλή, με πάνω από 9.000 νέες διαγνώσεις στην Ελλάδα και περίπου 6.500 θανάτους ετησίως. Η συχνότητα και η θνητότητα της νόσου καθιστά αναγκαία την εξέλιξη των διαγνωστικών μεθόδων και την ανάπτυξη νέων φαρμάκων.
Θεραπεία
Η εισαγωγή νέων θεραπευτικών παραγόντων στην κλινική πράξη έχει βελτιώσει σημαντικά την πρόγνωση των ασθενών με ΚΠ. Πέραν της σημαντικά βελτιωμένης επιβίωσης των ασθενών όταν διαγιγνώσκονται σε πρώιμο στάδιο, σημαντική βελτίωση καταγράφεται και στην επιβίωση των ασθενών προχωρημένου σταδίου. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η πενταετής επιβίωση ανεξαρτήτως σταδίου κατά τη διάγνωση υπολογίζεται στο 26.6%, ποσοστό που είναι βελτιωμένο κατά 22% τα τελευταία πέντε χρόνια.
Σημαντικό ρόλο στη βελτίωση της επιβίωσης των ασθενών με καρκίνο πνεύμονα έχει διαδραματίσει η εισαγωγή της ανοσοθεραπείας, η οποία αποτελεί πλέον αναπόσπαστο θεραπευτικό κομμάτι για την πλειονότητα των ασθενών, ακόμη και σε αρχικά στάδια. Η ανοσοθεραπεία απενεργοποιεί τα ‘φρένα’ του ανοσοποιητικού συστήματος δια μέσω πολύπλοκων μηχανισμών επιτρέποντας έτσι μια υπέρμετρη ανοσολογική απάντηση που συμβάλλει στη μάχη έναντι του καρκίνου. Με μια δεκαετία σχεδόν εμπειρίας στη χορήγηση των φαρμάκων αυτών στα προχωρημένα στάδια, η ανοσοθεραπεία κερδίζει έδαφος και στα πρώιμα στάδια. Τα θετικά αποτελέσματα πρόσφατων μελετών οδήγησαν στις σχετικές εγκρίσεις των ανοσοθεραπευτικών παραγόντων τόσο για τη μείωση του κινδύνου υποτροπής μετά το χειρουργείο όσο και ως θεραπεία πριν το χειρουργείο με σκοπό την απομείωση του όγκου του νοσήματος ώστε αυτό να καταστεί εξαιρέσιμο. Με τα εντυπωσιακά αποτελέσματα της ανοσοθεραπείας σε διάφορους τύπους καρκίνου, πλειάδα νέων ανοσοθεραπευτικών παραγόντων με διαφορετικούς μηχανισμούς δράσης βρίσκονται στο στάδιο της ανάπτυξης.
Η εξέλιξη στην ανοσοθεραπεία συνοδεύεται και από σημαντικές εξελίξεις στις στοχεύουσες θεραπείες, με την έγκριση φαρμάκων για συγκεκριμένες μεταλλάξεις που εντοπίζονται στο γονιδίωμα του κάθε ασθενή μέσω μοριακού ελέγχου. Από μελέτες φαίνεται ότι η διενέργεια μοριακού ελέγχου προσδίδει σημαντικό όφελος στην πρόγνωση, ακόμα και όταν τα αποτελέσματα είναι αρνητικά για την ύπαρξη κάποιας στοχεύουσας μετάλλαξης (μετάλλαξη για την οποία υπάρχουν εγκεκριμένες θεραπείες). Οι στοχεύουσες θεραπείες με μικρά μόρια, γνωστά και ως αναστολείς τυροσινικής κινάσης, προσφέρουν τόσο στη βελτίωση της επιβίωσης όσο και στη διατήρηση της ποιότητας ζωής των ασθενών, αφού πολλοί από αυτούς τους παράγοντες λαμβάνονται ως χάπι από του στόματος και διατηρούν ένα πιο φιλικό προφίλ παρενεργειών. Επιπλέον, νεότερα φάρμακα, όπως τα δι-ειδικά αντισώματα, στοχεύουν συγκεκριμένες μεταλλάξεις και προσφέρουν όφελος είτε στη θεραπεία πρώτης γραμμής είτε σε μεταγενέστερες γραμμές θεραπείας, εφόσον η νόσος δεν ανταποκρίνεται στην από του στόματος αγωγή.
Στο πεδίο των εξατομικευμένων θεραπειών, ενθαρρυντικά είναι και τα αποτελέσματα από μια νέα θεραπευτική προσέγγιση με τη χρήση αντισωμάτων συζευγμένων με κυτταροτοξικά φάρμακα. Το αντισωματικό μέρος του φαρμάκου αναγνωρίζει συγκεκριμένους υποδοχείς στον όγκο και κατόπιν της πρόσδεσης σε αυτούς απελευθερώνεται το κυτταροτοξικό φορτίο του φαρμάκου. Τα φάρμακα αυτά έχουν παρουσιάσει σημαντικά αποτελέσματα σε άλλους τύπους καρκίνου (πχ. καρκίνος μαστού) και πλέον έχουν λάβει έγκριση για συγκεκριμένους πληθυσμούς ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα.
Ένα άλλο παράδειγμα εξατομικευμένης προσέγγισης είναι η ανάπτυξη των mRNA εμβολίων για την καταπολέμηση του καρκίνου. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας για τα mRNA εμβόλια επιταχύνθηκε κατά την περίοδο του κορονοϊού, με τα πρώτα θετικά αποτελέσματα στην Ογκολογία να αφορούν το μελάνωμα του δέρματος. Το mRNA εμβόλιο για τον καρκίνο του πνεύμονα αφορά κατ’ αρχάς ασθενείς μετά το χειρουργείο, με στόχο τη μείωση του κινδύνου υποτροπής του νοσήματος. Το εμβόλιο είναι εξειδικευμένο για κάθε ασθενή και παράγεται βάσει των χαρακτηριστικών του όγκου, με στόχο να συγχορηγείται με τις υπάρχουσες εγκεκριμένες θεραπείες. Η πλατφόρμα της μελέτης των mRNA εμβολίων έχει ανοίξει και στην Ελλάδα.
Κλινικές Μελέτες σε εξέλιξη
Οι σημαντικές αλλαγές στη θεραπεία του καρκίνου του πνεύμονα τα τελευταία χρόνια, αναδεικνύουν την αξία της συμμετοχής των ασθενών σε κλινικές μελέτες. Η Γ’ Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική συμμετέχει σε όλες τις νεότερες διεθνείς μελέτες για τον καρκίνο του πνεύμονα, δίνοντας στους ασθενείς την ευκαιρία πρόσβασης σε νέα φάρμακα, στενή και ενδελεχή παρακολούθηση και κάλυψη του κόστους για διαγνωστικές εξετάσεις.
Το ταξίδι του ασθενή – Υποστηρικτική αγωγή
Παρότι οι θεραπευτικές επιλογές είναι πλέον περισσότερες και η συνολική επιβίωση έχει βελτιωθεί σημαντικά, ιδιαίτερη σημασία χρειάζεται να δίνεται στην ποιότητα της ζωής, και στην υποστήριξη του ασθενή και των φροντιστών του, από τη διάγνωση και έπειτα. Η επίγνωση της διάγνωσης, το άγχος, η κατάθλιψη, ο πόνος, η δύσπνοια, η διαχείριση των παρενεργειών και άλλα προβλήματα στην καθημερινότητα του ασθενή χρειάζονται τη συνεργασία ογκολόγου-ασθενή, καθώς και τη συμμετοχή άλλων ειδικοτήτων (ιατρείο πόνου, ψυχολόγος, διατροφολόγος, κτλ). Με την πληθώρα των νέων θεραπευτικών προσεγγίσεων καθώς και με την ποικιλία των προβλημάτων στην καθημερινότητα του ασθενή, εργαλεία της κοινότητας, όπως ο θεσμός του Ογκολογικού Συμβουλίου, και η λειτουργία Ιατρείων Υποστηρικτικής και Ανακουφιστικής θεραπείας διευκολύνουν τη συνεργασία όλων των ειδικοτήτων και την εξατομικευμένη προσέγγιση των ασθενών.
Ανισότητες στην πρόσβαση – διαχείριση του ΚΠ
Οι νέες θεραπευτικές επιλογές στη διαχείριση του ΚΠ αναδεικνύουν ακόμη περισσότερο τις ανισότητες στην πρόσβαση των ασθενών στο σύστημα υγείας, στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς. Δεν είναι υπερβολή να ισχυρισθεί κανείς ότι ο ΚΠ, από τη διάγνωση και καθ’ όλη τη πορεία της νόσου είναι ένα βαθύτατα «ταξικό» νόσημα. Το οικονομικό, μορφωτικό και κοινωνικό επίπεδο αποτελούν σημαντικό παράγοντα πρόγνωσης για τους ασθενείς με ΚΠ. Αν και η εξατομικευμένη αντιμετώπιση αποτελεί την ενδεδειγμένη προσέγγιση, πολλοί ασθενείς στη χώρα μας δεν υποβάλλονται εγκαίρως (ενίοτε και καθόλου) σε μοριακό έλεγχο, είτε λόγω τεχνικών δυσκολιών (πχ. μη εξειδικευμένο κέντρο, ακατάλληλη βιοψία, κ.ά.) είτε λόγω κόστους (π.χ. ο πλήρης μοριακός έλεγχος δεν καλύπτεται από τους ασφαλιστικούς φορείς), με αποτέλεσμα να μην έχουν πρόσβαση στα νεότερα και πιο αποτελεσματικά φάρμακα. Επιπλέον, τα προγράμματα πρόληψης δεν εφαρμόζονται στο ευρύ κοινωνικό σύνολο, στα πρότυπα άλλων νοσημάτων, με αποτέλεσμα η πλειονότητα των ασθενών να διαγιγνώσκονται σε προχωρημένο στάδιο. Το φύλο, η οικογενειακή κατάσταση και η ύπαρξη συνοδών νοσημάτων αποτελούν επίσης παράγοντες δυσμενούς διάκρισης. Η Ελληνική Εταιρεία Καρκίνου Πνεύμονα (ΕΛΕΚΑΠ) σε συνεργασία με διεθνείς παράγοντες έχει αναλάβει πρωτοβουλίες για να αναδείξει διεθνώς το θέμα της ανισότητας στη διάγνωση και θεραπεία του ΚΠ και να προτείνει αποτελεσματικές λύσεις.
Συμπερασματικά, το Παγκόσμιο Συνέδριο Καρκίνου του Πνεύμονα, έδωσε μηνύματα αισιοδοξίας και ευοίωνες προοπτικές για τους ασθενείς με ΚΠ, σε όλα τα επίπεδα της φυσικής πορείας της νόσου. Παράλληλα όμως ανέδειξε και τις δυσκολίες και τα καθημερινά προβλήματα των ασθενών μας και των φροντιστών τους. Χρειάζεται να γίνει πολλή δουλειά ακόμη, με πλαίσιο την εξατομικευμένη προσέγγιση, τη συνεργασία πολλών ειδικοτήτων και την καλή επικοινωνία όλων. Ο πόλεμος με τον ΚΠ συνεχίζεται, αλλά μικρές και μεγάλες μάχες κερδίζονται καθημερινά.
