Σε κάθε έλλειμμα της κρατικής μηχανής, σε κάθε απογοήτευση των πολιτών που προκαλείται από μια καθυστερημένη ή λάθος κρατική παρέμβαση, οι κρατούντες αντιπαραβάλλουν έναν εξωτερικό-πάντα αόρατο- εχθρό. Στις φυσικές καταστροφές αυτό είναι συνηθέστατο και, μάλιστα, ο αόρατος εχθρός έχει αποδοθεί με παροιμιώδους γραφικότητας εκφράσεις (βλ. «στρατηγός-άνεμος», «κομμένη γράνα»).
Όσο, όμως, κι αν δεχτούμε την ύπαρξη ακραίων καιρικών φαινομένων η, ακριβέστερα, τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, αυτό δεν μπορεί να αποτελέσει συγχωροχάρτι για ελλείμματα, παραλείψεις και ιδιοτέλειες της κυβέρνησης. Δεν μπορεί να ακυρώσει τον ορθολογικό σχεδιασμό μιας δημόσιας πολιτικής για την αντιμετώπιση των κινδύνων και των καταστροφών. Μάλιστα, στη σύγχρονη κοινωνία της διακινδύνευσης όπου ένα από τα βασικά ιδιοτυπικά χαρακτηριστικά της είναι ο συνδυασμός αποτελεσματικότητας και διαφάνειας, απαιτούνται μεγάλης έκτασης αλλαγές στην οργάνωση και λειτουργία των δημοσίων οργανώσεων ώστε να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τους επερχόμενους κινδύνους και τις απειλές.
Η χώρα μας ευρισκόμενη σε μια μόνιμη εσωστρέφεια και προσκολλημένη σε μοντέλα διοίκησης της οθωμανικής περιόδου, καρκινοβατεί μεταξύ του σύγχρονου προτάγματος της πολιτικής προστασίας που αποτυπώνεται σε ανεφάρμοστους νόμους (ν.4662/2020) και της διοικητικής πρακτικής του ρουσφετιού, της συναλλαγής και της «κατάστασης εξαίρεσης».
Η κυβερνητική ολιγωρία και ιδιοτέλεια δεν μπορούν να σταθούν, όμως, εμπόδια στην δημιουργία μιας αποτελεσματικής πολιτικής προστασίας. Η σωστή ανάγνωση των μαθημάτων που πήραμε από τις πρόσφατες πλημμύρες του καλοκαιριού στην Εύβοια, την Κεφαλονιά και την Θεσσαλία είναι ένα πρώτο σημαντικό βήμα. Κωδικοποιήσαμε πέντε βασικά μαθήματα που συνοδεύουμε με πέντε βασικές προτάσεις για μια σύγχρονη πολιτική αντιμετώπισης των καταστροφών:
1. Ανυπαρξία έργων πρόληψης
Τα έργα πρόληψης των επιπτώσεων των καταστροφών ήταν ανύπαρκτα. Ακόμη και στοιχειώδη έργα πρόληψης (πχ κορμοδέματα) μετά από τις φωτιές που αποψίλωσαν 30.000 στρέμματα δάσους στην Εύβοια) δεν έγιναν. Το ίδιο ισχύει και για τα αντιπλημμυρικά στην Κεφαλονιά και τη Θεσσαλία. Η ευθύνη της κυβέρνησης ΝΔ, μετά από ενάμιση χρόνο διακυβέρνησης είναι μεγάλη.
Τόσο η κυβέρνηση όσο και κάθε Περιφέρεια πρέπει να παρουσιάσουν άμεσα το σχέδιό τους για τα έργα αντιμετώπισης των πλημμυρών προτού μπούμε στην χειμερινή περίοδο. Η καθυστερημένη και όπως-όπως ψήφιση του σχεδίου αντιμετώπισης πλημμυρών «Δάρδανος» πρέπει να συνοδευτεί από ένα σχέδιο δράσης βασικών προτεραιοτήτων για κάθε ΟΤΑ.
2. Οι αμαρτίες του παρελθόντος εκδικούνται
Σε όλες τις περιπτώσεις είχαμε πλημμυρικά φαινόμενα σε μπαζωμένα ρέματα και (αδρανείς) χειμάρους. Τα ημιτελή έργα του παρελθόντος, τα «στραβά μάτια» τοπικών και περιφερειακών αρχόντων σε βαριές περιπτώσεις αλλοιώσεων ποταμών και ρεμάτων επέτειναν την ένταση των πλημμυρών. Οι χείμαροι υπερχείλησαν και οι μπαζωμένες λεκάνες απορροής (βλ. Κεφαλονιά, Αγ. Ευφημία) διόγκωσαν την ισχύ της πλημμύρας και ευθύνονται για το μέγεθος των απωλειών.
Επείγει η ανάληψη πρωτοβουλίας από την κυβέρνηση και τις Περιφέρειες για την άμεση χαρτογράφηση των χειμάρων και των ποταμών, ούτως ώστε να μπει φραγμός στο φαινόμενο της (αυθαίρετης) δόμησης στις κοίτες τους.
3. Ανύπαρκτος μηχανισμός καταστολής
Ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας για την αντιμετώπιση των πλημμυρικών φαινομένων αποδείχτηκε ανεπαρκής. Κατ’ ουσίαν, ήταν απών και οι αρμόδιοι περίμεναν τη λήξη του καιρικού φαινομένου για να επιχειρήσουν, στη συνέχεια, με πενιχρά, όμως, αποτελέσματα. Στη Θεσσαλία έχουμε αποκλεισμένα χωριά μετά από 14 ημέρες.
Ενδιαφέρον έχει η ανάπτυξη κινήματος εθελοντών στην Κεφαλονιά. Συνέδραμαν ουσιαστικά τους πληγέντες και το παράδειγμά τους αξίζει να εξαρθεί.
Το Κίνημα Αλλαγής στηρίζει την δημιουργία και την ανάπτυξη εθελοντικών ομάδων πολιτικής προστασίας οι οποίες, όμως, θα είναι ακηδεμόνευτες και οργανωτικά ανεξάρτητες από την κυβέρνηση. Το εθελοντικό κίνημα και οι οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών δεν είναι παραρτήματα του κρατικού μηχανισμού, πολλώ δε μάλλον. του Γενικού Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας.
4. Κακή διαχείριση και έλλειμμα συντονισμού
Ο συγκεντρωτικός χαρακτήρας του συστήματος άμεσης ανταπόκρισης στις καταστροφές αποδείχτηκε αναποτελεσματικός. Η έλλειψη οργανωμένων περιφερειακών και τοπικών μονάδων πολιτικής προστασίας αποστέρησε σημαντικές βοήθειες στους πληγέντες κατά τις πρώτες ώρες των καταστροφών. Η έλλειψη εναλλακτικών η/και βοηθητικών πηγών επικοινωνίας πολλαπλασίασε την ένταση των αρνητικών συνεπειών των πλημμυρών (βλ. Κεφαλονιά/Ιθάκη, όπου οι κάτοικοι αποκόπηκαν από την ηλεκτροδότηση και τις τηλεπικοινωνίες για τρία 24ωρα).
Η κυβέρνηση πρέπει να προχωρήσει στην άμεση συγκρότηση των τοπικών και περιφερειακών μονάδων πολιτικής προστασίας, τις οποίες πρέπει να εξοπλίσει επαρκώς. Μέχρι σήμερα η προσπάθειά της έχει εξαντληθεί σε διαγκωνισμούς για τα πρόσωπα των περιφερειακών συντονιστών, πολλά εκ των οποίων δεν έχουν, ακόμη, τοποθετηθεί λόγω των εσωτερικών αντιδικιών των βαρόνων της ΝΔ.
Σε σύντομο χρονικό διάστημα και, πάντως, πριν από το χειμώνα, οι τοπικές και δημοτικές μονάδες πολιτικής προστασίας πρέπει να παρουσιάσουν τα δικά τους σχέδια άμεσης αντίδρασης στις πιθανές καταστροφές.
5. Αποζημιώσεις
Οι αποζημιώσεις που εξαγγέλθηκαν από την κυβέρνηση υπολείπονται κατά πολύ από τις αποζημιώσεις που οφείλονται στους πληγέντες. Έχουν χαρακτήρα οριζόντιο και είναι άδικες. Πέραν αυτών είναι αποσπασματικές και χωρίς χρονοδιάγραμμα καταβολής τους. Ακόμη κι εδώ η κυβέρνηση εμφανίζεται χωρίς συντονισμό με τον κάθε υπουργό να εξαγγέλλει κατά το δοκούν παροχές και αποζημιώσεις.
Εν τω μεταξύ δεν έχουν, ακόμη, κινηθεί οι διαδικασίες για την ενεργοποίηση του Ταμείου Αλληλεγγύης και είναι εμφανές ότι η αδυναμία συντονισμού των υπουργών έχει ως συνέπεια την καθυστέρηση στην αξιοποίηση διαθέσιμων πόρων.
Το Κίνημα Αλλαγής θα πιέσει για την δημιουργία ενός ενιαίου ταμείου διαχείρισης πόρων για φυσικές καταστροφές που θα απολαμβάνει λειτουργικής ανεξαρτησίας και θα λειτουργεί με απόλυτη διαφάνεια.
Εν κατακλείδι, οι καταστροφές από τις πλημμύρες δεν αντιμετωπίζονται με μοιρολατρία ούτε με σπασμωδικές κινήσεις της τελευταίας στιγμής. Απαιτούν προετοιμασία και σχέδιο το οποίο, όμως, προϋποθέτει την ύπαρξη πολιτικής βούλησης για την απεξάρτηση του κόμματος και της κυβέρνησης από μικρά και μεγαλύτερα συμφέροντα, κοτζαμπάσικες νοοτροπίες και αντιλήψεις.
Εναπόκεται στους Έλληνες πολίτες να επιλέξουν εκείνους που ξέρουν και μπορούν να δώσουν λύσεις σε προβλήματα που έχουν καίρια σημασία για την ζωή και την ευημερία τους.
(Ο Παναγιώτης Καρκατσούλης είναι Τομεάρχης Πολιτικής Προστασίας στο Κίνημα Αλλαγής)