Η δημοκρατία ως σύστημα διακυβέρνησης μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Η δημοκρατία, όμως ως αξία, που πρέπει να διέπει όλα τα συστήματα διακυβέρνησης και λήψης αποφάσεων από το επίπεδο της πολιτεία μέχρι το επίπεδο της οικογένειας είναι μία και μοναδική. Εκφράζεται με το σεβασμό στο νόμο και στο κράτος δικαίου, με το σεβασμό στη μειοψηφία, στη διαφορετικότητα και στη διαφορετική άποψη, χωρίς να ανέχεται τη βία, λεκτική ή φυσική. Δημοκρατία σημαίνει ελευθερία δράσης, όχι όμως πέρα από τα όρια της κοινωνικής συμβίωσης, σημαίνει ελευθερία του λόγου, όχι όμως επιβολή απόψεων με τη βία και την παραπλανητική προπαγάνδα.
Η δημοκρατία χρειάζεται κανόνες για να λειτουργήσει, κανόνες που δεν επιβάλλονται με τη βία, αλλά με συναίνεση και ελεύθερη βούληση. Γι’ αυτό η δημοκρατία απαιτεί υψηλό επίπεδο ευθύνης, ωριμότητας και παιδείας, που δεν μπορεί να κατακτηθεί παρά μόνο με την εκπαίδευση στο σχολείο, στην οικογένεια και στην κοινότητα. Η δημοκρατία δεν μπορεί να κατακτηθεί παρά μόνο μέσα σε μία ευνομούμενη πολιτεία και με την παραδειγματική συμπεριφορά των πνευματικών, πολιτικών και οικονομικών ηγεσιών της.
Πόσο συμβαίνουν όλα αυτά σε μια χώρα, όπως η Ελλάδα, στην οποία μετά τον εμφύλιο μέχρι τη δεκαετία του ’70 υπήρχε ακόμη αυταρχικό καθεστώς, που υμνούσε τη μισαλλοδοξία, την κυριαρχία των «εθνικοφρόνων», «υγιώς» σκεπτόμενων Ελλήνων επί των «άλλων», των «προδοτών» της πατρίδας; Η πρόοδος προς τη δημοκρατία που έχει συντελεστεί από τότε στη χώρα μας είναι θαυμαστή. Όχι μόνο επειδή η δημοκρατία λειτούργησε άψογα, ως σύστημα διακυβέρνησης, αλλά και επειδή οι στάσεις και οι συμπεριφορές ενός μεγάλου μέρους των πολιτών δείχνουν ότι, στη μεγάλη πλειονότητά τους, έχουν ενστερνισθεί τη δημοκρατία ως αξία, που πρέπει να διαφυλαχθεί με κάθε θυσία.
Όμως, υπάρχουν ακόμη δυνάμεις στην ελληνική κοινωνία, που μέσα στα χρόνια της μεγάλης οικονομικής κρίσης, ζωντάνεψαν τις μνήμες του παρελθόντος, που φαίνονταν οριστικά θαμμένες, τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο, μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το ζήτημα δεν είναι μόνο η ποινική τιμωρία των νοσταλγών της επιστροφής στο πιο σκοτεινό παρελθόν του ευρωπαϊκού πολιτισμού, αλλά η δημιουργία των προϋποθέσεων, ώστε να μη δημιουργείται το κατάλληλο έδαφος που ευνοεί τέτοιου είδους συμπεριφορές.
Απαιτείται και συστράτευση όλων των πνευματικών δυνάμεων της χώρας, κυρίως στο επίπεδο της εκπαίδευσης και της συμπεριφοράς των πολιτικών δυνάμεων, ώστε να γίνει προφανές ότι η δημοκρατία δεν είναι απλώς ένα σύστημα διακυβέρνησης, αλλά ότι η δημοκρατία είναι μια υπέρτατη αξία, όπως η ελευθερία και η αξιοπρέπεια και ότι χρειάζεται ιδεολογική υπεράσπιση σ’ όλους τους χώρους: στην κυβέρνηση, στα κόμματα, στις οργανώσεις, στα σχολεία, στην οικογένεια κ.λπ.
Η εμπέδωση στη συνείδηση όλων των πολιτών, ότι η δημοκρατία είναι αξία καθεαυτή, μπορεί να εξαλείψει κάθε εστία μισαλλοδοξίας, φυλετικού μίσους και καταπίεσης των δικαιωμάτων των ανίσχυρων. Μόνο μέσα στο πλαίσιο της δημοκρατίας μπορεί να αλλάξουν οι συνθήκες της ζωής των πολιτών, μέσα στη δημοκρατία υπάρχουν δυνατότητες να βελτιωθεί η θέση των οικονομικά ασθενέστερων κοινωνικών ομάδων, γιατί οι πολίτες που ανήκουν στις ομάδες αυτές είναι οι περισσότεροι, έχουν την πλειοψηφία. Μέσα στη δημοκρατία μπορούν ταυτόχρονα να προστατευθούν οι μειονότητες, να ισχύσει το κράτος δικαίου και για τους λιγότερο ισχυρούς. Η δημοκρατία στις σύγχρονες κοινωνίες εξασφαλίζει την ελεύθερη πρόσβαση στην εκπαίδευση και στη γνώση, που είναι ο μόνος τρόπος για να αλλάξει προς το καλύτερο η ζωή των πολιτών.
(Ο Ναπολέων Μαραβέγιας είναι Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, πρώην Υπουργός)
