Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει επηρεάσει όλους τους τομείς σε παγκόσμιο επίπεδο, από την ενέργεια και την οικονομία, μέχρι την ασφάλεια και τον επισιτισμό.
Η μεγάλη είδηση στο οικονομικό μέτωπο πάντως ήταν η απόφαση της Μόσχας να μετατρέψει τις πληρωμές φυσικού αερίου σε ρούβλια, εκτινάσσοντας τις τιμές σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο.
Ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν εισήγαγε αυτή την «καινοτομία» για τις «μη φιλικές» δυτικές χώρες, με μόνη την Ουγγαρία να μην εμπίπτει σε αυτόν τον κανόνα.
«Δεν έχει νόημα να παραδίδουμε τα προϊόντα μας στην ΕΕ και τις ΗΠΑ και να πληρωνόμαστε σε δολάρια και ευρώ», δήλωσε ο Πούτιν, κάτι το οποίο είναι γενικά λογικό, δεδομένων των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία.
Προφανώς δεν πρόκειται μόνο για την "ασημαντότητα" του ευρώ και του δολαρίου στη Ρωσία.
Η απόφαση για το φυσικό αέριο ήταν η απάντηση του Πούτιν στο πάγωμα των αποθεματικών της ρωσικής κεντρικής τράπεζας στην Ευρώπη ύψους άνω των 300 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Όπως δήλωσε ο Πούτιν, "η συλλογική Δύση, με το πάγωμα των ρωσικών αποθεματικών, αθέτησε τη Ρωσία και έβαλε μια γραμμή κάτω από την αξιοπιστία των νομισμάτων της.
Τόσο το ρούβλι όσο και το φυσικό αέριο αντέδρασαν αμέσως στη δήλωση του Πούτιν. Το ρούβλι ενισχύθηκε κάτω από τα 100 ρούβλια ανά δολάριο στο Χρηματιστήριο της Μόσχας για πρώτη φορά από τις 3 Μαρτίου.
Οι τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη ανέβηκαν αμέσως στα 1.370 δολάρια ανά χίλια κυβικά μέτρα και στη συνέχεια ακόμη και στα 1.500 δολάρια.
Το κύριο ερώτημα είναι τι θα συμβεί στη συνέχεια.
Ο Ουκρανός υπουργός Εξωτερικών Ντμίτρο Κουλέμπα έχει ήδη παροτρύνει τους Ευρωπαίους να μην ξεγελαστούν από τις απαιτήσεις του Πούτιν.
«Εάν οποιαδήποτε χώρα της ΕΕ υποκύψει στις ταπεινωτικές απαιτήσεις του Πούτιν να πληρώνει για το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο σε ρούβλια, θα είναι σαν να βοηθάει την Ουκρανία με το ένα χέρι και να βοηθάει τους Ρώσους να σκοτώνουν Ουκρανούς με το άλλο», έγραψε ο Κουλέμπα στο Twitter.
Ο Γιούρι Κόρολτσουκ, αναλυτής του Ινστιτούτου Στρατηγικών Ερευνών, δήλωσε ότι οι ευρωπαϊκές χώρες βρίσκονται σε δύσκολη κατάσταση επειδή δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να αντικαταστήσει γρήγορα το ρωσικό φυσικό αέριο στην ευρωπαϊκή αγορά.
«Η εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο είναι πολύ μεγάλη. Μπορούν να περιμένουν το πολύ μέχρι τον Ιούνιο, τότε είναι απαραίτητο να αντλήσουν το αέριο στις υπόγειες αποθήκες στο σύνολό του, διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος διακοπής των προετοιμασιών για την επόμενη περίοδο θέρμανσης. Γι' αυτό θα περιμένουν ποιος θα είναι ο πρώτος που θα δειλιάσει και θα πληρώσει τη Ρωσία σε ρούβλια, και τότε θα μπορούν να ξεκινήσουν διάφορα σχέδια, ας πούμε, να κάνουν πληρωμές μέσω μεσαζόντων», δήλωσε ο Κόρολτσουκ.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η πρακτική της πληρωμής του φυσικού αερίου σε ρούβλια στην Ευρώπη έχει ήδη εφαρμοστεί. Τον Μάρτιο του 2019, η Γερμανία πραγματοποίησε τέτοιες επιχειρήσεις, σε μια εποχή όμως εντελώς διαφορετική από την σημερινή.
Το άνοιγμα της συζήτησης για την αγοροπωλησία του φυσικού αερίου από την Ρωσία έναντι ρουβλιών έχει πολλούς λόγους, σύμφωνα με τους αναλυτές.
Πρώτον, πρόκειται για ένα είδος αντιποίνων από τον Πούτιν για να μπλοκάρει τα ρωσικά αποθεματικά, καθώς περίπου τα μισά από τα αποθεματικά της ρωσικής Κεντρικής Τράπεζας, 300 δισεκατομμύρια δολάρια, έχουν παγώσει και να επιβάλει κυρώσεις, ήδη υιοθετημένες και επικείμενες, στην Ευρώπη.
Δεύτερον, το θέμα του φυσικού αερίου θα συζητηθεί στο τέλος της συνόδου κορυφής της ΕΕ στις Βρυξέλλες. Αναμένεται ότι θα θέσουν το θέμα των κοινών αγορών φυσικού αερίου από τις ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένου του υγροποιημένου φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ. Θα μιλήσουν επίσης για την πλήρωση των ευρωπαϊκών αποθηκών φυσικού αερίου καθώς θέλουν να θέσουν ως πρότυπο ότι μέχρι τον Νοέμβριο οι αποθήκες θα πρέπει να είναι τουλάχιστον κατά 90% γεμάτες.
Η μετάβαση στη διαπραγμάτευση σε ρούβλια είναι ένα είδος προσπάθειας του Πούτιν να προκαλέσει μια διάσπαση στο θέμα του φυσικού αερίου.
«Δεν είναι σαφές πώς θα αντιδράσουν οι διάφορες χώρες σε αυτό. Τώρα όλοι θα περιμένουν να δουν ποιος θα είναι ο πρώτος που θα πληρώσει σε ρούβλια. Δεν αποκλείω να είναι η Ουγγαρία που είναι η λιγότερο "εχθρική" προς τη Ρωσία», σημείωσε ο Γιούρι Κόρολτσουκ.
Τρίτον, πρόκειται προφανώς για μια προσπάθεια διατήρησης της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ρωσικού νομίσματος με τη μετατροπή του εμπορίου φυσικού αερίου σε ρούβλια.
«Η Ευρώπη αγοράζει φυσικό αέριο από τη Ρωσία αξίας 400 δισεκατομμυρίων ευρώ κάθε χρόνο. Αν αναγκάσετε τους Ευρωπαίους αγοραστές να πάνε στα ρωσικά χρηματιστήρια και να ξοδέψουν εκεί ευρώ και να αγοράσουν ρούβλια, και δεν είναι σαφές ποια είναι η συναλλαγματική ισοτιμία, μπορεί να υπάρξουν ευκαιρίες για την ενίσχυση του ρωσικού νομίσματος. Αλλά δεν νομίζω ότι κάποιος θα ακολουθήσει το παράδειγμα του Πούτιν και θα ανοίξει λογαριασμούς σε ρούβλια, θα βγει να αγοράσει στο ρωσικό χρηματιστήριο ή θα συνεργαστεί με ρωσικές τράπεζες. Σε ό,τι με αφορά, πρόκειται για μια άσφαιρη βολή του Πούτιν», δήλωσε ο Όλεγκ Πεντζίν, επικεφαλής του Economic Discussion Club.
Ταυτόχρονα, ο οικονομολόγος Αλεκσέι Κουστς θεωρεί ότι οι πληρωμές για το φυσικό αέριο σε ρούβλια θα ενίσχυαν το ρωσικό νόμισμα.
«Για το ρούβλι αναδύονται δύο νομισματικά περιγράμματα - υπεράκτια και χερσαία. Η διαφορά της συναλλαγματικής ισοτιμίας μεταξύ τους μπορεί να είναι 20-30%, καθώς θα μειωθούν τα μέσα της Κεντρικής Τράπεζας για τη ρύθμιση της εγχώριας συναλλαγματικής ισοτιμίας. Αυτό που θα πάρει η Ρωσία στο τέλος είναι, βραχυπρόθεσμα, μια ενίσχυση του ρουβλίου, αλλά έντονη εποχιακή μεταβλητότητα ανάλογα με τη δυναμική των αγορών φυσικού αερίου», πιστεύει ο Κουστς.
Ο Σεργκέι Πίκιν, διευθυντής του Ταμείου Ενεργειακής Ανάπτυξης της Ρωσικής Ομοσπονδίας, δήλωσε σε σχόλια στον ρωσικό Τύπο ότι η περαιτέρω πορεία των γεγονότων θα εξαρτηθεί από τον ακριβή μηχανισμό εφαρμογής της "αλλαγής του ρουβλίου". Εάν πρόκειται για ένα σκληρό σύστημα, που υποχρεώνει τους πελάτες να αγοράζουν ρούβλια στο χρηματιστήριο της Μόσχας, οι Ευρωπαίοι δεν είναι πολύ πιθανό να σχηματίσουν ουρά και να αρχίσουν να αναζητούν πιο ενεργά εναλλακτικούς προμηθευτές, και οι προμήθειες ρωσικού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη ενδέχεται να μειωθούν. Εάν, ωστόσο, «η μετάβαση των αντισυμβαλλομένων σε ρούβλια είναι πιο ήπια και άνετη και σταδιακή, θα λειτουργήσει με επιτυχία», δήλωσε ο Πίκιν.
Κρίνοντας από τις πρώτες δηλώσεις των εκπροσώπων της ΕΕ, μέχρι στιγμής κανείς δεν θέλει να συμφωνήσει με το ρούβλι.
Αλλά το κύριο πρόβλημα για την Ευρώπη είναι ότι δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να αντικαταστήσει το ρωσικό φυσικό αέριο (το οποίο αποτελεί το 40% των προμηθειών). Επιπλέον, είναι αμφίβολο αν θα αντικατασταθεί μέσα στα επόμενα ένα ή δύο χρόνια, με τα προηγούμενα σχέδια των Ευρωπαίων για την απόρριψη του ρωσικού φυσικού αερίου περιλάμβαναν πενταετή προθεσμία.
Επιπρόσθετα, υπάρχει επίσης το ζήτημα της τιμής στην οποία η Ευρώπη θα αγοράσει μια εναλλακτική λύση στο ρωσικό φυσικό αέριο από κάποιον άλλο. Θα μπορούσε να είναι τόσο υψηλή ώστε να καταστήσει σημαντικό μέρος της ευρωπαϊκής βιομηχανίας μη ανταγωνιστικό.
Αυτός, παρεμπιπτόντως, είναι ο λόγος για τον οποίο ο Πούτιν ανακοίνωσε τη μετάβαση στην πληρωμή σε ρούβλια για την προμήθεια φυσικού αερίου αντί για πετρέλαιο. Να θυμίσουμε ότι το ρωσικό πετρέλαιο μπορεί να αντικατασταθεί, αν και θα είναι επίσης δύσκολο.
Το Bloomberg συνοψίζει ότι το ζήτημα της πληρωμής του φυσικού αερίου σε ρούβλια μπορεί να προκαλέσει μια ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη που δεν έχει συμβεί από τη δεκαετία του 1970.
Όπως σημειώνει ο Κόρολτσουκ, η Ευρώπη κινδυνεύει να βρεθεί σε δύσκολη κατάσταση. Οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου είναι ουσιαστικά άδειες μετά το χειμώνα και υπάρχει χρόνος, το πολύ μέχρι τον Ιούνιο, πριν αρχίσουν να γεμίζουν ενεργά - διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος διακοπής της επόμενης περιόδου θέρμανσης.
«Δεν αποκλείεται να αναζητήσουν συστήματα πληρωμών σε ρούβλια. Πιθανότατα, οι περισσότερες ευρωπαϊκές εταιρείες θα λειτουργούν μέσω μεσαζόντων. Το αν το ενδιαφέρον τους θα συμπεριληφθεί στην τιμή του φυσικού αερίου είναι ακόμη ασαφές», δήλωσε ο Κόρολτσουκ.
Ωστόσο, εξακολουθεί να είναι δυνατή η δικαστική αμφισβήτηση της προσπάθειας της Ρωσίας να ξαναγράψει τις συμβάσεις. Αλλά τα δικαστήρια αργούν πολύ. Και οι Ευρωπαίοι χρειάζονται φυσικό αέριο ακόμη και τώρα.
«Εάν οι συμβάσεις προβλέπουν πληρωμή σε ευρώ ή δολάρια, μια προσπάθεια μονομερούς αλλαγής μπορεί να προσβληθεί σε διαιτησία της Στοκχόλμης, να κηρυχθεί παράνομη και το δικαστήριο μπορεί να επιβάλει πρόστιμο στην Gazprom», τονίζει ο Ρόστισλαφ Κράβετς, επικεφαλής της δικηγορικής εταιρείας Kravets and Partners.
Ταυτόχρονα, ο Κόρολτσουκ πιστεύει ότι η Gazprom μπορεί να διακόψει τις προμήθειες εάν οι ευρωπαϊκές εταιρείες αρνηθούν να πληρώσουν σε ρούβλια.
Ο επικεφαλής του Ουκρανικού Ινστιτούτου για το Μέλλον και σύμβουλος του επικεφαλής του υπουργείου Εσωτερικών, Βαντίμ Ντενισένκο, πιστεύει ότι η μετάβαση της Ρωσίας στα ρούβλια κατά την πληρωμή του φυσικού αερίου είναι "δυστυχώς, μια ισχυρή κίνηση". Πιστεύει επίσης ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα η Ευρώπη να συμφωνήσει σε μια τέτοια απαίτηση.
«Τώρα οι Ευρωπαίοι πρέπει να πουλήσουν το ευρώ, που τόσο πολύ χρειάζονται οι Ρώσοι στις σημερινές συνθήκες, και να αγοράσουν ρούβλια γι' αυτό. Και αυτό θα γίνει μέσω ρωσικών τραπεζών. Ο όγκος του επόμενου έτους ανέρχεται σε τουλάχιστον 400 δισεκατομμύρια ευρώ, με βάση τις τρέχουσες τιμές του φυσικού αερίου. Η ΕΕ απλά δεν μπορεί να παραιτηθεί από το ρωσικό φυσικό αέριο το 2022-23», έγραψε ο Ντενισένκο.
Το καλύτερο σενάριο θα ήταν να μειωθούν οι παραδόσεις ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη έως και κατά 50% εντός τριών έως τεσσάρων ετών. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Ρωσία θα προσπαθήσει να ανοικοδομήσει την οικονομία της μετά τις κυρώσεις.
«Η λογική του Πούτιν είναι πολύ απλή: η οικονομική και πολιτική μάχη πρέπει να κερδηθεί τώρα. Και θα ασχοληθούμε με το τι θα συμβεί αργότερα. Υπάρχουν δύο χώρες που μπορούν να μετακινήσουν τη Ρωσία στην αγορά ενέργειας - η Σαουδική Αραβία και το Ιράν. Μέχρι στιγμής οι ΗΠΑ χάνουν στο μέτωπο της Σαουδικής Αραβίας. Η συμφωνία με το Ιράν μπλοκάρεται από το Ισραήλ και υποστηρίζεται από τη Γερμανία. Σε αυτό το παιχνίδι, ο Πούτιν πιστεύει ότι ο χρόνος πρέπει να εξαγοραστεί. Και τότε η Ουκρανία θα βγει από την πολιτική μόδα. Και ξεπερνάει τους πάντες επειδή έχει ενεργειακούς πόρους», αναλύει ο Ντενισένκο.
Ο ίδιος πιστεύει επίσης ότι η απόφαση του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν όχι μόνο ενίσχυσε το ρούβλι, αλλά και διόρθωσε τη φετινή μείωση του ρωσικού ΑΕΠ.
Σύμφωνα με τον Ντενισένκο, το μόνο ισχυρό πλήγμα που μπορεί να επιφέρει η Δύση στη Ρωσία σε μια τέτοια κατάσταση είναι το εμπάργκο πετρελαίου.
«Πρόκειται για μια μάχη-κλειδί για την Ουάσιγκτον και τη Μόσχα. Εάν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν επιτύχει εμπάργκο πετρελαίου, αυτό θα σημάνει απότομη πτώση της ρωσικής οικονομίας. Αν όχι, ο Πούτιν θα έχει μια ισχυρή δεξαμενή οικονομικής σταθερότητας και οι ΗΠΑ θα αποδυναμώσουν δραματικά την επιρροή τους στον κόσμο», γράφει ο Ντενισένκο.
Εάν το σύστημα πληρωμών σε ρούβλια λειτουργήσει στην πραγματικότητα, θα είναι ένα ακόμη βήμα στη διαδικασία "αποδολαριοποίησης" της αγοράς ενέργειας.
Πριν η Ρωσία ανακοινώσει τη μετάβαση στις πληρωμές φυσικού αερίου σε ρούβλια, η Σαουδική Αραβία ανακοίνωσε επίσης ότι σχεδιάζει να στραφεί σε διακανονισμούς με την Κίνα για το πετρέλαιο σε γουάν.
Αυτό έχει ήδη προκαλέσει σοβαρή ανησυχία στις ΗΠΑ, όπου γίνεται λόγος για έναν άξονα Ρωσίας-Κίνας-Σαουδικής Αραβίας.
«Για δεκαετίες, η δέσμευση της Σαουδικής Αραβίας και των συμμάχων της στον Περσικό Κόλπο να τιμολογούν τις εξαγωγές πετρελαίου σε δολάρια κράτησε το δολάριο προνομιακό», γράφει η Dallas Morning News.
Εάν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου στον κόσμο η Σαουδική Αραβία και ο μεγαλύτερος καταναλωτής, που είναι η Κίνα, αποφασίσουν ποτέ να διεξάγουν τις συναλλαγές τους με άλλο τρόπο, θα μπορούσαν να υπονομεύσουν την αμερικανική κυριαρχία στις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές. Η Ρωσία και η Κίνα δεν έχουν κρύψει την επιθυμία τους να αντικαταστήσουν το δολάριο και ήδη αποτιμούν περισσότερες από τις μισές ενεργειακές συναλλαγές τους σε άλλα νομίσματα. Η Σαουδική Αραβία μπορεί να τους ακολουθήσει, καθώς η ταχεία κατάρρευση της αφγανικής κυβέρνησης έχει οδηγήσει τους Σαουδάραβες και άλλα κράτη του Κόλπου να αμφισβητήσουν την αξιοπιστία των αμερικανικών εγγυήσεων ασφαλείας».
«Το Ριάντ επανεξετάζει τη θέση του καθώς έχει συνειδητοποιήσει ότι δεν έχει νόημα να βασίζεται στην Ουάσιγκτον. Έχουν δει την εχθρική στάση της κυβέρνησης Μπάιντεν και την τρομακτική απόσυρση των στρατευμάτων από το Αφγανιστάν. Ο Σαουδάραβας πρίγκιπας απέρριψε τις εκκλήσεις του Μπάιντεν για αύξηση της παραγωγής πετρελαίου και αρνήθηκε ακόμη και να δεχθεί τηλεφωνική κλήση από τον Αμερικανό πρόεδρο. Το Πεκίνο χαίρεται για την ευκαιρία να καλύψει το κενό που αφήνει, και αν οι συνομιλίες πετύχουν, θα μπορούσε να αποκομίσει σημαντικά οφέλη», έγραψε η Wall Street Journal.
Δηλαδή, σε γενικές γραμμές, μπορεί να πρόκειται για μια συντονισμένη επίθεση της Ρωσίας, της Κίνας και άλλων μη δυτικών χωρών στην κυριαρχία των ΗΠΑ και της Ευρώπης στην παγκόσμια νομισματική και χρηματοπιστωτική αγορά.
Επομένως, το πώς θα αντιδράσει η ΕΕ στην απαίτηση να πληρώνει σε ρούβλια για το φυσικό αέριο δεν θα εξαρτηθεί μόνο από την κατάσταση στη ρωσική οικονομία, αλλά και από πολύ πιο παγκόσμια πράγματα, όπως αν η Δύση διατηρεί τον έλεγχο του παγκόσμιου συστήματος διακανονισμού ή όχι. Πιο συγκεκριμένα, αν η Δύση θα παραμείνει ο κύριος γεωπολιτικός παίκτης ή αν η θέση της θα αποδυναμωθεί σημαντικά.