Η Ρωσία μοιράζεται θαλάσσια σύνορα στην Αρκτική με τα ευρωπαϊκά και αμερικανικά μέλη του ΝΑΤΟ και ο πόλεμος στην Ουκρανία απειλεί να διαταράξει την προσεκτική ισορροπία στην εν λόγω παγωμένη περιοχή.
Ο ανώτερος διπλωμάτης της Ρωσίας στο διακυβερνητικό φόρουμ του Αρκτικού Συμβουλίου, Νικολάι Κορτσούνοφ, μίλησε στις 17 Απριλίου για την αυξημένη παρουσία του ΝΑΤΟ στην Αρκτική μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Ακόμα, ο ίδιος είπε ότι οι προγραμματισμένες από καιρό στρατιωτικές ασκήσεις μεταξύ του ΝΑΤΟ, της Φινλανδίας και της Σουηδίας στην περιοχή, τον Μάρτιο, ήταν «αιτία ανησυχίας» για τη Ρωσία. Χαρακτηριστικά, ο ίδιος ανέφερε: «Η Συμμαχία πραγματοποίησε πρόσφατα άλλη μια μεγάλης κλίμακας στρατιωτική άσκηση στη βόρεια Νορβηγία και, κατά την άποψή μας, αυτό δεν συμβάλλει στην ασφάλεια της περιοχής». Εάν η δυτική στρατιωτική συμμαχία συνεχίσει τις δραστηριότητές της στην Αρκτική, ενδέχεται να συμβούν «ακούσια περιστατικά», είπε ο Ρώσος αξιωματούχος χωρίς να διευκρινίσει ποια μπορεί να είναι αυτά.
Σε ένα τόσο μοναδικό μέρος του κόσμου, «περιστατικά» οποιουδήποτε είδους θα μπορούσαν να διαταράξουν μια εύθραυστη ισορροπία, σύμφωνα με σχετική δημοσίευση του France 24. Η Αρκτική είναι ένα δυνητικό χρυσωρυχείο για ενεργειακούς πόρους και θαλάσσιες διαδρομές, που συχνά διέπονται από πολύπλοκες διμερείς συμφωνίες μεταξύ των κρατών της Αρκτικής. Οι οκτώ χώρες της Αρκτικής, δηλαδή ο Καναδάς, η Φινλανδία, η Δανία, οι ΗΠΑ, η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Σουηδία και η Ρωσία, συνήθως συνεργάζονται. Έτσι, ενωμένες από την κοινή τους ακτογραμμή στην Αρκτική, οι δύσκολες περιβαλλοντικές συνθήκες οδήγησαν τις εν λόγω χώρες στη σύναψη συμφωνιών σχετικά με το Ναυτικό Δίκαιο, την περιβαλλοντική ισορροπία και τις ανάγκες ασφάλειας.
Η Δρ. Μέλανι Γκάρσον, λέκτορας στην επίλυση διεθνών συγκρούσεων και στην ασφάλεια στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του University College του Λονδίνου, έχει αναφέρει: «Οι σχέσεις στην Αρκτική δεν είναι σχέσεις που μπορούν να διαλυθούν γρήγορα, εύκολα ή ελαφρά τη καρδία, ούτε θα έπρεπε. [...] Υπάρχουν κρίσιμα ζητήματα στην Αρκτική που πρέπει να διατηρηθούν σταθερά για τη βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη σταθερότητα».
Υπάρχουν, όμως, ενδείξεις ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία διαταράσσει ήδη αυτή την προσεκτική ισορροπία. Η Ρωσία μοιράζεται πλέον την αρκτική ακτογραμμή με πέντε κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, καθώς και με τη Φινλανδία και τη Σουηδία, οι οποίες στέλνουν στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη στην Ουκρανία εν μέσω του πολέμου με τη Μόσχα. Όλα τα μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου, εκτός από τη Ρωσία, ανακοίνωσαν τον Μάρτιο ότι θα μποϊκοτάρουν τις συνομιλίες στη Ρωσία, η οποία προεδρεύει επί του παρόντος του Ατλαντικού Συμβουλίου έως το 2023, λόγω της «κατάφωρης παραβίασης» της κυριαρχίας της Ουκρανίας και, ως εκ τούτου, οι εργασίες της συγκεκριμένης ομάδας έχουν ανασταλεί.
Συγκεκριμένα, η Δρ. Μέλανι Γκάρσον σχολίασε: «Είναι πολύ ασυνήθιστο. Το Αρκτικό Συμβούλιο έχει επιβιώσει από περιόδους έντασης, αλλά αυτό που βλέπουμε στην Ουκρανία είναι ένα τεράστιο σημείο καμπής στην ιστορία. Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το πώς αυτό μπορεί να επηρεάσει τις δοκιμασμένες συμμαχίες».
{https://youtu.be/pvy9usF7ohE}
«Ένας πέμπτος ωκεανός στην κορυφή του κόσμου»
Οι πολιτικές και οικονομικές ανησυχίες στην Αρκτική καθορίζονται από το μοναδικό και ταχέως μεταβαλλόμενο κλίμα της. Ενώ η νότια Αρκτική καλύπτεται από δάση, βορειότερα κυριαρχούν η τούνδρα, οι έρημοι και οι πάγοι που λιώνουν γρήγορα λόγω της κλιματικής αλλαγής. Εάν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου συνεχίσουν να αυξάνονται με τον σημερινό ρυθμό, η Αρκτική θα μπορούσε να μην έχει πάγους κατά τους καλοκαιρινούς μήνες μέχρι το 2040. Μάλιστα, η αυξημένη ανθρώπινη παρουσία αποτελεί πρόσθετη απειλή για ένα φυσικό τοπίο που βρίσκεται ήδη υπό πίεση.
Το πρώτο βήμα προς τη δημιουργία του Αρκτικού Συμβουλίου ήταν η Στρατηγική Προστασίας του Περιβάλλοντος της Αρκτικής που υπογράφηκε το 1991 ως συμφωνία μεταξύ των κρατών της Αρκτικής και των οργανώσεων των αυτόχθονων πληθυσμών. Η δραματική απώλεια πάγου αλλάζει το πολιτικό και οικονομικό τοπίο στην περιοχή, καθώς η Καταρζίνα Ζισκ, αθηγήτρια στο Νορβηγικό Ινστιτούτο Αμυντικών Μελετών, έχει δηλώσει: «Έχουμε ουσιαστικά ένα πέμπτο άνοιγμα ωκεανού στην κορυφή του κόσμου. Όταν αυτός ο ωκεανός ανοίξει, θα χρησιμοποιηθεί για οικονομικούς και στρατιωτικούς σκοπούς».
Ακόμα, στη Ρωσία, η απώλεια του πάγου αλλάζει τη στρατιωτική εστίαση μιας και το 53% της συνολικής ακτογραμμής του Αρκτικού Ωκεανού είναι ρωσική. Μάλιστα, η Καταρζίνα Ζισκ έχει υποστηρίξει: «Πρόκειται για μια τεράστια, αχανή περιοχή. Αυτά τα σύνορα προστατεύονταν από πάγο, αλλά τώρα ο πάγος εξαφανίζεται. Αυτό σημαίνει ότι η περιοχή μπορεί να χρησιμοποιηθεί, ενδεχομένως, σε μια επίθεση κατά της Ρωσίας». Κατά συνέπεια, η Ρωσία έχει αυξήσει τη στρατιωτική της παρουσία στην Αρκτική και το πιο προφανές παράδειγμα είναι ο Βόρειος Στόλοςτης , που ιδρύθηκε το 2014 και εδρεύει στη χερσόνησο Κόλα, κοντά στα σύνορα με τη Φινλανδία και τη Νορβηγία.
Το οπλοστάσιο της Ρωσίας περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, υποβρύχια οπλισμένα με πυρηνοκίνητους πυραύλους, ανθυποβρυχιακά αεροσκάφη, αεροπλανοφόρα και πλοία οπλισμένα με πυραύλους. Η Καταρζίνα Ζισκ έχει σημειώσει: «Ο Βόρειος Στόλος είναι το ισχυρότερο τμήμα του ρωσικού Ναυτικού. Η Ρωσία έχει το μεγαλύτερο μερίδιο των στρατηγικών υποβρυχίων και άλλων σημαντικών μη πυρηνικών δυνατοτήτων στη χερσόνησο Κόλα».
{https://youtu.be/Rz3WcZjcZgE}
«Η Ουκρανία άλλαξε το παιχνίδι»
Η ίδρυση του Βόρειου Στόλου συνέπεσε με την προσάρτηση της χερσονήσου της Κριμαίας από την Ουκρανία στη Ρωσία. Για τους διεθνείς παρατηρητές, οι στρατιωτικές δραστηριότητες της Ρωσίας στην Αρκτική απέκτησαν μια όλο και πιο επιθετική στάση, αυξάνοντας το διακύβευμα για τα άλλα κράτη της Αρκτικής.
Έτσι, η Καταρζίνα Ζισκ έχει τονίσει: «Η κύρια ώθηση των συμφερόντων του ΝΑΤΟ στην Αρκτική ήρθε μετά την προσάρτηση της Κριμαίας. Η Ουκρανία άλλαξε το παιχνίδι, διότι παρόλο που η Ρωσία ήταν γενικά συνεργάσιμη και προβλέψιμη στην Αρκτική, το ΝΑΤΟ δεν μπορούσε να αποσυνδέσει αυτό που έκανε η Ρωσία στην Ουκρανία από τη στρατιωτική της επέκταση στην Αρκτική».
Αυτό σήμαινε, επίσης, την αύξηση της παρουσίας του ΝΑΤΟ στην Αρκτική, ώστε να διασφαλιστεί ότι αν ενεργοποιείτο το Άρθρο 5 από μια ρωσική επίθεση στην περιοχή, η Συμμαχία θα μπορούσε να παράσχει την απαιτούμενη συλλογική άμυνα. Ωστόσο, η Ρωσία συνέχισε, ακόμα, να αυξάνει τις δυνάμεις της και έτσι, από το 2016 και μετά, διευρύνθηκε και η συχνότητα των στρατιωτικών ασκήσεών της στην Αρκτική, επιδεικνύοντας μάλιστα «την ικανότητα να προβάλλει ισχύ πέραν των αρκτικών υδάτων της και να διεκδικεί τον θαλάσσιο έλεγχο», σύμφωνα με τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό The Center For Strategic And International Studies.
Ο σημερινός πόλεμος στην Ουκρανία έχει ορίσει και πάλι το διακύβευμα καθώς εάν η Σουηδία και η Φινλανδία ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, όπως και οι δύο εξετάζουν, όλα τα κράτη της Αρκτικής, εκτός από τη Ρωσία, θα είναι μέλη της στρατιωτικής συμμαχίας.
Από την πλευρά της, η Δρ. Μέλανι Γκάρσον επεσήμανε: «Το ΝΑΤΟ θα έχει τότε μια στρατηγική επαναξιολόγηση σχετικά με το πώς η Αρκτική εντάσσεται στη Συμμαχία και οι αποφάσεις που θα λάβει το ΝΑΤΟ, θα καθορίσουν τη μελλοντική σχέση. Δεδομένων των οχλήσεων από τη Ρωσία σχετικά με αυτή την πιθανή επέκταση του ΝΑΤΟ, αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει ένταση». Πιο πρόσφατα, μια ρωσική απειλή που διατυπώθηκε στις 14 Απριλίου, αφορούσε στο ότι αν η Σουηδία και η Φινλανδία ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, τότε η Ρωσία θα αναπτύξει πυρηνικά όπλα και υπερηχητικούς πυραύλους στην περιοχή της Βαλτικής.
Η Καταρζίνα Ζισκ έχει υπογραμμίσει: «Υπάρχουν κάποια σενάρια που θα μπορούσατε να φανταστείτε, κατά τα οποία η Ρωσία θα αμφισβητούσε το Άρθρο 5. Μια πιθανότητα είναι ότι η Ρωσία θα μπορούσε να το κάνει στην Αρκτική, επειδή έχει μια σχετικά ισχυρή στρατιωτική παρουσία εκεί σε σύγκριση με τα άλλα μέλη-κράτη του ΝΑΤΟ».
{https://youtu.be/POXh0Kat_8k?t=11}
«Ο ηγετικός παράγοντας στην Αρκτική»
Παρ' όλα αυτά, η Ρωσία δεν ενισχύει απαραίτητα τη στρατιωτική της δύναμη στην Αρκτική για μια επίθεση, καθώς έχει πολλά να προστατεύσει και εκεί. Μια μελέτη του 2008 από τη Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ διαπίστωσε ότι η Αρκτική θα μπορούσε να φιλοξενεί τα μεγαλύτερα ανεξερεύνητα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Γη και μεγάλο μέρος αυτών των αποθεμάτων θεωρείται ότι βρίσκεται στα ανοικτά, στις ρωσικές θάλασσες.
Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο δεν είναι τα μόνα δυνητικά περιουσιακά στοιχεία, με την Καταρζίνα Ζισκ να δηλώνει: «Η περιοχή είναι πολύ πλούσια όχι μόνο σε ενέργεια, αλλά και σε ορυκτούς πόρους, πολλοί από τους οποίους βρίσκονται στη ρωσική Αρκτική. Υπάρχουν, επίσης, πολύ καλά διατηρημένα αποθέματα ψαριών που είναι πολύτιμα, λαμβάνοντας υπόψη την αυξανόμενη επισιτιστική κρίση στον κόσμο».
Επιπλέον, υπάρχουν δυνατότητες για ένα προσοδοφόρο οικονομικό μέλλον ως κόμβος μεταφορών. Ο βόρειος θαλάσσιος δρόμος, που εκτείνεται κατά μήκος της βόρειας ακτής της Ρωσίας, είναι επί του παρόντος αποκλεισμένος από πάγο κατά το μεγαλύτερο μέρος του έτους και, σε διαφορετική περίπτωση, θα μπορούσε να γίνει ένας εξαιρετικά κερδοφόρος ναυτιλιακός δίαυλος. Για παράδειγμα, οι χρόνοι μεταφοράς και το κόστος καυσίμων για τη μεταφορά αγαθών μεταξύ Κίνας και Ευρώπης θα μειωνόταν σημαντικά εάν μπορούσαν να ταξιδέψουν μέσω της Αρκτικής αντί της τρέχουσας διαδρομής, δηλαδή μέσω της Νότιας Ασίας και μέσω της διώρυγας του Σουέζ.
Αυτά τα πιθανά μελλοντικά σενάρια έχουν αυξήσει το διεθνές ενδιαφέρον για την Αρκτική. Ως εκ τούτου, εκτός από τα οκτώ βασικά μέλη με εδάφη στην Αρκτική, το Αρκτικό Συμβούλιο έχει, ακόμα, 13 παρατηρητές που μπορούν να προτείνουν έργα στην περιοχή. Σε αυτούς τους παρατηρητές, λοιπόν, περιλαμβάνονται η Γαλλία, η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και, κυρίως, η Κίνα, η οποία έχει δημιουργήσει ερευνητικούς σταθμούς στην Αρκτική και επενδύει στην εξόρυξη και στην ενέργεια.
Μάλιστα, αυτό το διεθνές ενδιαφέρον για τον πλούτο της Αρκτικής έχει, επίσης, αναγκάσει τη Ρωσία να διαδραματίσει έναν πιο κυρίαρχο ρόλο στην περιοχή και η Καταρζίνα Ζισκ έχει τονίσει πως «έχει παρακινήσει τη Ρωσία να ενισχύσει τη θέση της, επειδή η Ρωσία θεωρεί τον εαυτό της ως τον ηγετικό παράγοντα στην Αρκτική - και για καλούς λόγους, αν κοιτάξετε τη Γεωγραφία».
Ωστόσο, μέχρι στιγμής, δεν φαίνεται να υπάρχει μεγάλη διάθεση από τη Ρωσία να επεκτείνει αυτόν τον ρόλο σε στρατιωτικές συγκρούσεις στην Αρκτική. Συγκεκριμένα, η Καταρζίνα Ζισκ έχει υπογραμμίσει: «Η δική μου ανάγνωση είναι ότι η Ρωσία προσπαθεί στην πραγματικότητα να αποφύγει την κλιμάκωση». Μετά τις ασκήσεις του ΝΑΤΟ με τη Φινλανδία και τη Σουηδία στις αρχές Μαρτίου, τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ συμμετείχαν σε μια άλλη άσκηση στη Νορβηγία στις 25 Μαρτίου. Η αντίδραση της Ρωσίας ήταν υποτονική αφού εξέδωσε μόνο μια δήλωση διαμαρτυρίας και πραγματοποίησε, την ίδια ημέρα, τις δικές της στρατιωτικές ασκήσεις.
Εποπλέον, η Καταρζίνα Ζισκ έχει πει: «Η Ρωσία πάντα διαμαρτύρεται όταν το ΝΑΤΟ κάνει στρατιωτικές ασκήσεις κοντά στα σύνορά της. [...] Δεν έχουμε δει καμία προκλητική συμπεριφορά από τη Ρωσία στην Αρκτική. Νομίζω ότι η Ρωσία στην πραγματικότητα προσπαθεί να αποφύγει την κλιμάκωση της διεθνούς αντίδρασης στη σύγκρουση στην Ουκρανία και, επίσης, ο στρατός της είναι ήδη πλήρως δεσμευμένος εκεί».
Μεταξύ των δυτικών συμμάχων, επίσης, ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί να αποδειχθεί σημείο καμπής για τις πολιτικές σχέσεις στην Αρκτική, αλλά όχι απαραίτητα ρήξη. Η Δρ. Μέλανι Γκάρσον ανέφερε: «Το Αρκτικό Συμβούλιο έχει διακόψει, προσωρινά, τις εργασίες του, αλλά δεν διαλύεται. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, η εμπιστοσύνη έχει διαρραγεί σοβαρά στις σχέσεις με τη Ρωσία, οπότε τα κράτη της Αρκτικής επανεξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο προχωρούν μπροστά».
Σε ένα μέρος του κόσμου που κυριαρχείται από ένα τόσο δύσκολο φυσικό τοπίο, ίσως η ανάγκη για συνεργασία και συνεννόηση μεταξύ των κρατών της Αρκτικής να υπερισχύει τελικά των πολιτικών εντάσεων. Έτσι, η Δρ. Μέλανι Γκάρσον κατέληξε στο εξής συμπέρασμα: «Η Αρκτική διέπεται από ένα αρκετά περίπλοκο πλέγμα διμερών και πολυμερών συμφωνιών και νομίζω ότι οι χώρες θα είναι προσεκτικές. [...] Θα υπάρξει βούληση για πολιτική συνεργασία».
{https://youtu.be/rvK6IstZs8M}