Στη Σύνοδο Κορυφής των 20 πιο ισχυρών χωρών που θα λάβει χώρα στο Μπαλι την επόμενη εβδομάδα μην περιμένετε από την Ευρωπαϊκή Ένωση να παρουσιάσει ένα ενιαίο πρόσωπο και αυτό γιατί οι δύο κορυφαίοι αξιωματούχοι του μπλοκ - η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ - είναι πιο πιθανό να αποφεύγουν ο ένας τον άλλον παρά να παραβρισκονται μαζί.
Όπως επισημαίνει το Politico, στα σχεδόν τρία χρόνια από την έναρξη της θητείας τους, οι σχέσεις μεταξύ του Μισέλ και της φον ντερ Λάιεν έχουν καταρρεύσει, και μάλιστα οι δύο ηγέτες αποκλείονται μεταξύ τους από συναντήσεις με ξένους αξιωματούχους.
Η δυσλειτουργική αυτή σχέση δεν επηρεάζει μόνο τη νομοθετική και πολιτική ατζέντα της ΕΕ, η οποία εξαρτάται από μια λεπτή γραμμή εξισορρόπησης αλλά απειλεί επίσης να υπονομεύσει τη θέση της ΕΕ στον κόσμο.
Ένα από τα κεντρικά σημεία της G20 θα είναι μια συνάντηση μεταξύ του Μισέλ και του Κινέζου ηγέτη Xi Jinping που έχει προγραμματιστεί να πραγματοποιηθεί στο περιθώριο της συνόδου κορυφής. Δεδομένων των διχασμών εντός της ΕΕ σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης του Πεκίνου, αναδεικνύεται σε μια κρίσιμη συνάντηση. Ωστόσο, η φον ντερ Λάιεν δεν έχει προσκληθεί. Ο λόγος; Η άρνησή της να επιτρέψει στον Μισέλ να παραστεί σε μια συνάντηση με τον Ινδό πρωθυπουργό Ναρέντρα Μόντι στη G7 στη Γερμανία τον Ιούνιο.
Ο ανταγωνισμός μεταξύ της Επιτροπής και του Συμβουλίου είναι από καιρό μια πρόκληση λόγω μιας εγγενούς διαρθρωτικής έντασης στο «βυζαντινό σύστημα της ΕΕ», επισημαίνει η Suzanne Lynch στο Politico.
Η Koμισιόν είναι ο εκτελεστικός βραχίονας του μπλοκ, με την ικανότητα να προτείνει νόμους, θέτοντας τον πρόεδρό της στο επίκεντρο σχεδόν κάθε πρωτοβουλίας της ΕΕ. Αλλά το Συμβούλιο είναι το μέρος όπου οι αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων συνέρχονται για να μετατρέψουν αυτές τις προτάσεις σε νόμο. Αν και ο πρόεδρός του διαδραματίζει συντονιστικό ρόλο, συντονίζοντας τη συζήτηση μεταξύ των πραγματικών υπευθύνων λήψης αποφάσεων, η θέση του είναι αναμφισβήτητα πιο κοντά στο σημείο όπου βρίσκεται η πραγματική δύναμη του ευρωπαϊκού μπλοκ.
Η σύγκρουση προσωπικότητας μεταξύ των δύο στελεχών έχει οδηγήσει τη διοργανική ανταγωνιστικότητα της Ενωσης σε άλλο επίπεδο, σύμφωνα με πολλούς αξιωματούχους της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εργάζονταν υπό προηγούμενες κυβερνήσεις όταν ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ ήταν επικεφαλής της Επιτροπής και ο Ντόναλντ Τουσκ ήταν πρόεδρος του Συμβουλίου.
Οι συναντήσεις μεταξύ της φον ντερ Λάιεν και του Μισέλ είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες, ακόμη και ενόψει των συνόδων κορυφής του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, το φόρουμ δηλαδή όπου η ΕΕ λαμβάνει αποφάσεις για τις μεγάλες στρατηγικές και άμεσες προκλήσεις που αντιμετωπίζει το μπλοκ.
«Η επικοινωνία έχει διαλυθεί εντελώς», είπε στο Politico ένας αξιωματούχος που θέλησε να διατηρήσει την ανωνυμία του.
H φον ντερ Λάιεν και το Sofagate
Όταν η φον ντερ Λάιεν και ο Σαρλ Μισέλ επιλέχθηκαν για να ηγηθούν των δύο πιο ισχυρών θεσμικών οργάνων της ΕΕ το 2019, έκαναν ένα απίθανο ζευγάρι.
Η Von der Leyen, υπουργός Άμυνας στην κυβέρνηση της Γερμανίδας Καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ, είχε περάσει το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας της στην εσωτερική πολιτική. Ο Μισέλ, πρώην πρωθυπουργός του Βελγίου από εξέχουσα πολιτική οικογένεια, είχε περισσότερη εμπειρία στην ΕΕ, έχοντας καθίσει γύρω από το τραπέζι του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ως ηγέτης της χώρας του.
Οι δύο τους έχουν ορισμένες ομοιότητες στα βιογραφικά τους. Και οι δύο προέρχονται από βαθιά πολιτικές οικογένειες. Ο πατέρας της Von der Leyen ήταν γενικός διευθυντής του τμήματος ανταγωνισμού της ΕΕ τη δεκαετία του 1970 και αργότερα απόλαυσε μια επιτυχημένη καριέρα στη γερμανική πολιτική σε κρατικό επίπεδο. Ο πατέρας του Μισέλ ήταν γνωστός Βέλγος υπουργός Εξωτερικών, Επίτροπος της ΕΕ και μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Όμως, όσον αφορά την προσωπικότητα, οι δύο τους είναι πολύ διαφορετικοί. Η Von der Leyen, γιατρός και μητέρα επτά παιδιών, έχει αναλυτικό μυαλό και ελέγχει τα πάντα προσεκτικά. Ο Μισέλ είναι ένας ήπιος ηγέτης που φοράει ζιβάγκο και του αρέσει η ποίηση.
Σύμφωνα με αξιωματούχους της Ένωσης, η σχέση τους ξεκίνησε ήρεμα. «Υπήρξαν κάποια μικρά «αγκαθάκια» αλλά τίποτα το απροσδόκητο», είπε ένας αξιωματούχος της ΕΕ. Τους πρώτους μήνες, η γραμματεία του Συμβουλίου προγραμμάτιζε μια εβδομαδιαία απογευματινή συνάντηση μεταξύ του Michel και της von der Leyen κάθε Δευτέρα.
Τα πράγματα όμως διαλύθηκαν εντελώς μέχρι τον Απρίλιο του 2021, αφού οι δύο ηγέτες ταξίδεψαν στην Τουρκία για να συναντηθούν με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Το περίφημο Sofagate.
Οι κάμερες κατέγραψαν την αντίδραση της φον ντερ Λάιεν όταν ο Μισέλ άρπαξε γρήγορα τη μοναδική καρέκλα που υπήρχε δίπλα στον Τούρκο πρόεδρο να καθίσει, αφήνοντάς την φον ντερ Λάιεν να καθίσει σε έναν καναπέ απέναντι από τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών. Η πρόεδρος της Κομισιόν, η πρώτη γυναίκα που κατέλαβε τη θέση, είπε αργότερα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ότι «πληγώθηκε» από το περιστατικό, κατηγορώντας τον Σαρλ Μισέλ για το σεξισμό.
Με το όνομα «Sofagate», το περιστατικό έγινε viral παγκοσμίως, με τις αμοιβαίες (αν όχι πάντα δημόσιες) αλληλοκατηγορίες να οδηγούν σε μια καθοδική πορεία στις σχέσεις τους που από τότε μόνο επιδεινώνονται.
Δημόσιες εντάσεις
Η κατάρρευση των σχέσεων έχει αρχίσει να επηρεάζει τη λειτουργία της ΕΕ, σύμφωνα με αξιωματούχους και των δύο θεσμικών οργάνων, αναφέρει το Politico.
Αν και οι δύο ηγέτες εμφανίζονται ο ένας δίπλα στον άλλο στις συνεντεύξεις τύπου μετά τις Συνόδους κορυφής, ο διάλογος για καθημερινά θέματα μεταξύ των ηγετών και του στενού τους προσωπικού είναι σχεδόν ανύπαρκτος.
Κατά τη διάρκεια των ετών Γιούνκερ-Τουσκ, οι ηγέτες του Συμβουλίου και της Επιτροπής συναντούνταν τακτικά πριν από τις συνόδους κορυφής με τους προέδρους της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Eurogroup, του άτυπου σώματος των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης. Από το 2019, ωστόσο, τέτοια συγκέντρωση δεν έχει πραγματοποιηθεί — παρόλο που οι οικονομικές δυσκολίες του μπλοκ έχουν αυξηθεί.
Το υπουργικό συμβούλιο υπό τον Σαρλ Μισέλ συνήθως μαθαίνει για τις προτάσεις της Επιτροπής ταυτόχρονα με τους «σέρπα» ή τους εκπροσώπους των χωρών μελών. «Είναι ένας συνεχής αγώνας για να πείσουμε και τις δύο πλευρές να μοιραστούν πληροφορίες», είπε ένας αξιωματούχος του Συμβουλίου. Αξιωματούχοι της Επιτροπής επισημαίνουν από πλευράς τους, ότι είναι προνόμιο της Επιτροπής να προτείνει νομοθεσία χωρίς τη συμβολή του Συμβουλίου.
Με τους διαύλους επικοινωνίας ουσιαστικά ανύπαρκτους, οι εντάσεις πλέον φαίνονται και δημόσια, ειδικά στον χειρισμό της ενεργειακής κρίσης. Αυτή την εβδομάδα, σε μια επιστολή που είδε το POLITICO, ο Μισέλ κατηγόρησε τη φον ντερ Λάιεν ότι δεν υπέβαλε πρόταση για ανώτατο όριο τιμής στο φυσικό αέριο, αφού οι ηγέτες των κρατών- μελών ζήτησαν κάτι τέτοιο κατά τη σύνοδο κορυφής του Οκτωβρίου.
Η δυσπιστία έχει επίσης διαχυθεί και σε θέματα ασφάλειας. Κάποτε, κατά τη διάρκεια της πανδημίας του COVID, όταν ο επικεφαλής του προσωπικού γραφείου της von der Leyen, Bjoern Seibert και ένας Επίτροπος της ΕΕ θέλησαν να μιλήσουν με έναν υψηλόβαθμο ομόλογό τους στην αμερικανική κυβέρνηση, η αντιπροσωπεία αποφάσισε να ταξιδέψει στα περίχωρα των Βρυξελλών για να χρησιμοποιήσει τη γραμμή ασφαλείας στο αρχηγείο του ΝΑΤΟ αντί να κάνει χρήση των εγκαταστάσεων του Συμβουλίου που βρισκόταν κοντά.
Μόλις φέτος η Επιτροπή απέκτησε το δικό της ασφαλές δωμάτιο για να πραγματοποιεί κλήσεις προς τις Ηνωμένες Πολιτείες.
«Φταίνε και οι δύο»
Στον διαγκωνισμό μεταξύ των δύο ηγετών, η φον ντερ Λάιεν θεωρείται ότι έχει το πάνω χέρι. Αν και ο Μισέλ εκπροσωπεί επίσημα την ΕΕ σε εξωτερικές εκδηλώσεις, η πρόεδρος της Επιτροπής έχει αναδειχθεί ως ο πιο εξέχων ηγέτης της ΕΕ, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για σχέσεις με την Ουάσιγκτον.
Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η κυβέρνηση του Προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν έχει καλλιεργήσει μια στενή σχέση συνεργασίας με την ομάδα της φον ντερ Λάιεν και συνεργάζονται στενά ιδίως στον τομέα των κυρώσεων.
Ο Μισέλ, αντίθετα, παλεύει να τα... βγάλει πέρα. Όταν ο Καναδός πρόεδρος Τζάστιν Τριντό επισκέφθηκε τις Βρυξέλλες τον Μάρτιο, το πρωτόκολλο υπαγόρευσε να συναντηθεί με τον πρόεδρο του Συμβουλίου. Αλλά η καναδική αντιπροσωπεία επέμεινε να συναντηθεί επίσης με τη φον ντερ Λάιεν, ένδειξη της διεθνούς της θέσης.
«Ειλικρινά, η άποψη είναι ότι ο Μισέλ απογοητεύτηκε, αλλά η φον ντερ Λάιεν ξεπέρασε τις προσδοκίες στον ρόλο της», δήλωσε ένας επί μακρόν αξιωματούχος της Επιτροπής στο Politico.
Πάντως σε αυτό που συμφωνούν αξιωματούχοι του μπλοκ είναι πως για την κατάρρευση των σχέσεων φταίνε και οι δύο. Ο Σαρλ Μισέλ για την κακή διαχείριση περιστατικών όπως το Sofagate και η φον ντερ Λάιεν για την τάση της να διατηρεί τον «στενό» έλεγχο σε βάρος της μεταξλύ τους συνεργασίας.
«Ειλικρινά, είναι και οι δύο υπεύθυνοι», είπε ένας αξιωματούχος της ΕΕ. «Είχαμε εντάσεις και στο παρελθόν, αλλά τελικά πάντα λύνονταν. «Δεν έχει νόημα να τσακώνονται ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου», είπε ο αξιωματούχος.
«Σε μια κρίση η ΕΕ υποτίθεται ότι θα έπρεπε να ενωθεί», πρόσθεσε ο αξιωματούχος. «Ναι, δομικά τα δύο θεσμικά όργανα βρίσκονται σε σύγκρουση. Μερικές φορές δεν υπάρχει ξεκάθαρος καταμερισμός εργασίας. Αλλά χρειαζόμαστε ενήλικες στο δωμάτιο».