Σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου, πάντοτε υπήρχαν θρυλικές ιστορίες. Από τον βασιλιά Αρθούρο, μέχρι τους αρχαίους θεούς των Ελλήνων και την ινδουιστική μυθολογία, κάθε πολιτισμός γέννησε ακραία γεγονότα και υπερφυσικά πλάσματα. Ωστόσο, υπάρχουν και οι οικουμενικοί μύθοι, οι οποίοι απαντώνται με παρόμοια χαρακτηριστικά μέσα σε πολλές κουλτούρες, τις οποίες χώριζαν εκατοντάδες μίλια και χιλιάδες χρόνια…
10) Η μεγάλη πλημμύρα
Η ιδέα μιας πλημμύρας που πνίγει ολόκληρο τον κόσμο, αναδύεται σχεδόν σε κάθε πολιτισμό. Οι Εβραίοι και οι Χριστιανοί αναφέρονται σ’ αυτήν με την ιστορία του Νώε, όμως άλλες εκδοχές είναι προγενέστερες της Γένεσης. Το Έπος του Γκιλγκαμές των αρχαίων Σουμερίων, περιλαμβάνει την ιστορία του Ουτναπιστίμ, ο οποίος κατασκευάζει μια βάρκα, τη γεμίζει με ζώα, ώστε να σωθούν από έναν κατακλυσμό, κι εν τέλει καταλήγει σε μια βουνοκορφή. Οι Έλληνες είχαμε τον Δευκαλίωνα, ο οποίος επέζησε από μια πλημμύρα που στάλθηκε από τον Δία. Άλλες εκδοχές εμφανίζονται στον Ινδουισμό, στους Μάγια και στους θρύλους των ιθαγενών της Αμερικής. Οι εν λόγω ιστορίες ενδέχεται να μην έχουν εμπνευσθεί από την πραγματικότητα και ατράνταχτα αποδεικτικά στοιχεία δεν υπάρχουν, ωστόσο, εξακολουθούν να υφίστανται θεωρίες σχετικά με την πτώση ενός κομήτη κοντά στη Μαδαγασκάρη, περί τα 5.000 π.Χ., η οποία δημιούργησε μια σειρά από γιγάντια τσουνάμι σε όλον τον πλανήτη, με αποτέλεσμα να λιώσουν οι παγετώνες και να πνιγεί ολόκληρη η περιοχή γύρω από τη Μαύρη Θάλασσα.
9) Ο χαμένος Παράδεισος
Από τις περιγραφές των γηραιότερων σχετικά με παλαιότερες δεκαετίες, καταλαβαίνουμε πως βλέπουν το παρελθόν μ’ έναν ιδιαίτερο ρομαντισμό. Ωστόσο, αυτή η λαχτάρα για νοσταλγία, δεν περιορίζεται στα λόγια ενός ηλικιωμένου περί του μεγάλου σεβασμού και του ήθους επί των ημερών του. Πολύ συχνά, συμπληρώνει μια ολάκερη κουλτούρα. Όπως ο Κήπος της Εδέμ. Η ιστορία μιας αρμονικής γης, άφθαρτης από τον πόνο ή τη σφοδρή επιθυμία, αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα για τη νοσταλγία του «παλιές καλές ημέρες». Οι αρχαίοι Έλληνες, αναπολούσαν διαρκώς τις Χρυσές και Ηρωικές Εποχές τους, που «ο κόσμος ήταν πιο ευτυχισμένος, οι άνδρες ήταν άνδρες και τα πράγματα δεν ήταν μαύρα κι άραχνα». Παρόμοιες ιδέες εμφανίζονται σε ινδουιστικές, Νορβηγικές και περσικές πεποιθήσεις, που πάντοτε απεικονίζουν μια χαμένη ουτοπία, στην οποία δεν δύναται να επιστρέψει ο σύγχρονος πολιτισμός. Ενδέχεται δε, να υπάρχει επιστημονική εξήγηση πίσω απ’ όλα αυτά. Πρόσφατη έρευνα σχετικά με τη νοσταλγία, έδειξε πως η εξιδανίκευση του παρελθόντος, μπορεί να κάνει πιο ευτυχισμένους στο παρόν μας!
8) Επικές κοσμικές μάχες
Η ιδέα ενός ασύλληπτου πολέμου, ο οποίος απειλεί να συνθλίψει ολόκληρο το σύμπαν, συνδέεται με μ’ εμάς τόσο βαθιά, που τροφοδοτεί ακόμα τις επικές ιστορίες μας. Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών, ο Πόλεμος των Άστρων, ο “Doctor Who” και αμέτρητες άλλες, όλες πηγάζουν από μια πανάρχαια αλληγορία. Μπορεί να εντοπισθεί στους θρύλους, σχεδόν κάθε αρχαίου πολιτισμού. Στον Χριστιανισμό, ήταν η μάχη μεταξύ του Θεού και των έκπτωτων αγγέλων, των οποίων ηγείτο ο Σατανάς. Στους αρχαίους Έλληνες ήταν η ιστορία των Τιτάνων, που τα έβαλαν με τους θεούς του Ολύμπου, ενώ, και η ινδουιστική παράδοση, περιλαμβάνει μια συγκλονιστική σειρά από αντίστοιχες μάχες. Υπάρχουν δύο οπτικές γύρω από το θέμα. Η μία είναι να ακολουθήσουμε την οδό της Σαηεντολογίας, η οποία υποστηρίζει ότι οι εν λόγω θρύλοι αποτελούν γενετικές αναμνήσεις κάποια αποκαλυπτικής μάχης, η οποία κομμάτιασε τον γαλαξία, δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Η άλλη, είναι να θυμόμαστε ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί, καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας, βρίσκονται συνεχώς στο χείλος του πολέμου ή είναι επιρρεπείς σε εισβολές, οπότε, μια αποκαλυπτική σφαγή, ίσως δεν βγήκε ποτέ από το μυαλό του καθενός. Είτε έτσι, είτε αλλιώς, αυτό υποδηλώνει πως η ανθρώπινη ροπή προς τον πόλεμο, είναι καθολική.
7) Βρικόλακες
Αν έχετε κουραστεί από την υπερπροβολή των βρικολάκων τα τελευταία χρόνια, φανταστείτε να ζούσατε στην εποχή του Μεσαίωνα. Τότε, η πίστη στην ύπαρξη των βρικολάκων, ήταν τόσο διαδεδομένη, ώστε μόλις σε μία χώρα δεν θεωρούνταν μια ζοφερή πραγματικότητα της ζωής. Όποτε δεν πήγαιναν καλά οι σοδιές ή υπήρχε ξηρασία ή ένα βρέφος γεννιόταν με μια μικρή παραμόρφωση, έφταιγε ο βρικόλακας, παράδοση, η οποία εκτείνεται χιλιάδες χρόνια πίσω. Οι απέθαντες αιμορουφήχτρες, δεν είναι σύγχρονη εφεύρεση, ούτε περιορίζονται στη μετά Χριστόν περίοδο. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ολόψυχα στην ύπαρξή τους, ενώ, εκδοχές τους, εκτείνονται παντού, από την Κίνα μέχρι το Θιβέτ και την Ινδία. Ακόμα και οι Πέρσες της Μεσοποταμίας, ανέφεραν άγριους δαίμονες που τρέφονταν με αίμα, προκειμένου να τρομάζουν τα παιδιά. Με μια ορθολογική ματιά, μπορούμε να δούμε πώς προέκυψε ο μύθος των βρικολάκων: από τον διαχρονικό φόβο του θανάτου, καθώς και την εκάστοτε ιατρική άγνοια…
6) Ο μύθος της Ατλαντίδας
Όλοι γνωρίζουμε τον μύθο της Ατλαντίδας: μια ουτοπική πόλη αφανίσθηκε μέσα σ’ ένα βράδυ, εξαιτίας ενός απόκοσμου κατακλυσμού. Όμως, η Ατλαντίδα είναι απλώς η πιο διάσημη πόλη, από μια σειρά από μυθικές πόλεις που χάθηκαν. Παρόμοιες ιστορίες ξεπηδούν με τόση κανονικότητα, που είναι δελεαστική η σκέψη ότι θα πρέπει συνδέονται με κάποιον τρόπο. Για παράδειγμα η «Ατλαντίδα της Ερήμου» (Iram ή “Ubar”). Μια μυθική πόλη στις ερήμους της Σαουδικής Αραβίας, η οποία λέγεται πως εξαφανίσθηκε μέσα σε μία νύκτα, όταν ο Αλλάχ την έθαψε κάτω από μια πλημμύρα άμμου. Με άλλα λόγια, είναι ο μύθος της Ατλαντίδας μεταφρασμένος σ’ έναν κόσμο χωρίς νερό. Από την άλλη, υπάρχει η Ys, ανοικτά των ακτών της Γαλλίας, η οποία υποτίθεται ότι πλημμυρίστηκε περί τον 5ο αιώνα, από έναν μυθικό πολεμιστή βασιλιά. Και όλα αυτά, προτού φθάσουμε στην ιστορία των Σοδόμων και Γομόρρων και τον ινδουιστικό μύθο της Tripura, που σχετίζονται με θεούς, οι οποίοι αφάνισαν ανήθικες πόλεις με πύρινη βροχή. Εν κατακλείδι, η ιδέα μιας πόλης που σβήνεται κατά τη διάρκεια της νύκτας, είναι τόσο ισχυρή, που μοιάζει να εμφανίζεται παντού. Άραγε, οι εν λόγω ιστορίες πατούν σε αληθινά γεγονότα (όπως της Πομπηίας) ή απλώς στηρίζονται σε αποκαλυπτική φαντασία;
5) Ανάσταση θεού
Η ανάσταση του Ιησού, αποτέλεσε μια κομβική ιστορία για την εξάπλωση του Χριστιανισμού. Ωστόσο, η ιδέα μιας θεότητας ή ενός σπουδαίου ανθρώπου που πεθαίνει κι εν τέλει ανασταίνεται, προϋπήρχε. Η πιο δημοφιλής, περιλαμβάνει την ιστορία του Όσιρι, του αρχαίου αιγυπτιακού θεού, του οποίου την γέννηση προανήγγειλε ένα άστρο. Προδόθηκε από έναν φίλο, δολοφονήθηκε, κι εν τέλει αναστήθηκε. Αλλά υπάρχουν και λιγότερο συναφείς εκδοχές. Κατά την ελληνική λατρεία του Διονύσου, οι πολίτες «σκότωναν» ξόανα κάθε δύο χρόνια, προκειμένου ν’ ανέλθουν εκ νέου εν ευθέτω χρόνω. Παρεμφερής είναι η ιστορία της Περσεφόνης, ενώ, πολλές παγανιστικές παραδόσεις από τη Σκανδιναβία έως την Κεντρική Αμερική, αναφέρουν θεούς που πεθαίνουν κι επανέρχονται στη ζωή ή άνδρες που πεθαίνουν κι επιστρέφουν ως θεότητες. Ίσως πιο ενδιαφέρουσα απ’ όλες, είναι η ιστορική πλάκα, γνωστή και ως «Αποκάλυψη του Γαβριήλ», στην οποία αναγράφεται η ιστορία ενός Εβραίου επαναστάτη, του Σίμωνα, ο οποίος σκοτώθηκε από τους Ρωμαίους και αναστήθηκε τρεις ημέρες αργότερα. Γράφτηκε το 4 π.Χ., δηλαδή πάνω από 30 χρόνια πριν από τον θάνατο του Ιησού! Πρόκειται για λανθασμένη περιγραφή ή γεννώνται ερωτηματικά;
4) Δράκοι
Οι δράκοι είναι πιθανότατα το πιο «κοσμογυρισμένο» πλάσμα σε ολόκληρη τη μυθολογία. Ακόμα περισσότερο και από τους βρικόλακες, εισχώρησαν τόσο δυναμικά σε κοινωνίες και κουλτούρες, σε τόσες εποχές και τόπους, που φαντάζει απίστευτο. Υπάρχουν αρχαίες επιγραφές Σουμερίων, όπου περιγράφεται η σφαγή του δράκου, ελληνικά παραμύθια με δράκους ν’ αντιμάχονται άλλα τέρατα και ολόκληρη κινεζική ψευδοεπιστήμη, η οποία κτίσθηκε γύρω από τη χρήση των οστών τους. Στην Κεντρική Αμερική, οι Μάγια λάτρευαν το φτερωτό φίδι Quetzalcóatl, την ώρα που οι νορβηγικές και οι χριστιανικές μυθολογίες αναφέρονταν συγκεκριμένα σε δράκους. Περί το 1886, βικτοριανοί επιστήμονες ισχυρίζονταν πως οι δράκοι όντως υπήρχαν, αλλά είχαν εξαφανισθεί. Ύστερα, οι δεινόσαυροι καθιερώθηκαν στην κοινή γνώμη και οι άνθρωποι είδαν την πιθανή σύνδεση μεταξύ των παλαιολιθικών απολιθωμάτων και των μυθικών πλασμάτων. Σήμερα, η καλύτερη εικασία μας, είναι ότι διάφοροι πολιτισμοί ήλθαν σ’ επαφή με οστά δεινοσαύρων, κι έπλασαν μια παρόμοια ιστορία.
3) Η περιπλάνηση ενός ήρωα
Γνώση των ομηρικών επών έχουμε. Θεωρούνται τα πρώτα δείγματα της δυτικής λογοτεχνίας. Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια είναι επικοί μύθοι βασανισμένων ηρώων, που μάχονται σε ωκεανούς και ηπείρους, αναζητώντας τη λύτρωση. Μια μεταφορική σωτηρία. Η μορφή τους είναι πανομοιότυπη σε κάθε πολιτισμό. Ονομάζεται «το ταξίδι του ήρωα» και σχεδόν σε κάθε αφήγηση μέσα στην ιστορία, ακολουθεί ένα συγκεκριμένο μοντέλο. Ακόμα και στη σύγχρονη εποχή, ο περίφημος George Lucas βάσισε σ’ αυτό το μοντέλο το πρώτο του Star Wars, ενώ, παρομοίως επηρεασμένοι, είναι και οι δημιουργοί του The Lord of the Rings, του Οζ και του Χάρι Πότερ! Η ιστορία απαντάται στο σουμερικό έπος του Γκιλγκαμές, στον Σεβάχ τον Θαλασσινό στις Χίλιες και Μία Νύχτες, στον θρύλο του Βασιλιά Αρθούρου, στην ιστορία των Αργοναυτών και πολλές άλλες, που ταιριάζουν με τη δομή του ταξιδιού του ήρωα, όπως περιγράφεται στα φοβερά ποιήματα του Ομήρου. Στην πραγματικότητα, σχεδόν κάθε πολιτισμός στην ιστορία, έχει μύθους που εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία. Ακόμα και η επική περιπλάνηση του Μωυσή στη Βίβλο, ταιριάζει σ’ αυτό το μοντέλο.
2) Ερμηνείες
Οι πολιτισμικοί μύθοι δεν υπάρχουν μόνο για να μας διασκεδάζουν και να καταγράφουν ιστορικά γεγονότα. Απαντούν και σ’ ερωτήματα, σχετικά με τη δομή του κόσμου. Εξ ου και η επικράτηση των ιστοριών που έχουν σχεδιαστεί για να εξηγούν κάποιο μυστήριο της ύπαρξης. Στην Αγία Γραφή συναντούμε τον Πύργο της Βαβέλ, όπου εξηγείται το γιατί έχουμε διαφορετικές γλώσσες. Ο λόγος του Θεού πριν από την αποβολή του Αδάμ και της Εύας από την Εδέμ, αποτελεί ένα άλλο παράδειγμα, δια μέσου του οποίου, δίδεται μιαν εξήγηση για τον πόνο του τοκετού, μα και γιατί ο αρχαίος άνθρωπος έπρεπε να μοχθεί όλη την ημέρα στα χωράφια. Περιπλανηθείτε σε όλες τις παραδόσεις, στις ιστορίες των αρχαίων Ελλήνων και στον μύθο του Προμηθέα, όπου αποδεικνύεται η πολυτιμότητα της φωτιάς, ενώ, η ιστορία της Πανδώρας δίδει μιαν αιτία για την ύπαρξη της ασθενείας και της ταλαιπωρίας. Επεξηγηματικοί μύθοι, διάσπαρτοι στα πέρατα της οικουμένης. Υπάρχουν μύθοι που εξηγούν το γιατί οι ρινόκεροι δεν έχουν τρίχες, το γιατί η αιμομιξία είναι απαγορευμένη ή το πώς δημιουργήθηκε το φάρμακο! Οτιδήποτε μπορείτε να σκεφτείτε, έχει κάπου, κάποια… ποιητική εξήγηση. Σε μια αντιεπιστημονική εποχή, η ποίηση ήταν συχνά το μόνο που είχαμε.
1) Αποκάλυψη
Νομοτελειακά, ό,τι έχει αρχή έχει και τέλος, και αυτό, οι αρχαίοι μας πρόγονοι το γνώριζαν πολύ καλά. Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι οι περισσότεροι πολιτισμοί έχουν έναν κοινό μύθο: το τέλος του κόσμου, με τον οποίο αντισταθμίζεται η ιστορία της δημιουργία του. Ένα δώρο παρηγοριάς, προς όλους όσοι δεν θα ζήσουν να δουν το «πραγματικό τέλος» (δηλαδή προς όλους μας). Για τους Χριστιανούς, η Αποκάλυψη αποτελεί ένα γιγάντιο έπος, το οποίο αναπαράγεται εδώ και πολλά χρόνια και περιλαμβάνει τόσες καταστροφές, πολέμους και συμφορές, που είναι δύσκολο να παρακολουθηθεί πλήρως. Το ίδιο ισχύει και με τη σκανδιναβική Ragnarok, η οποία είναι μια συλλογή από καταστροφές και μάχες, με αποτελέσματα τον πνιγμό της Γης, αλλά και τη μετέπειτα αναδημιουργία της. Στον Ινδουισμό, υπάρχει μια άλλη επική μάχη, την οποία ακολουθεί η επανεκκίνηση του σύμπαντος, ενώ ο Βουδισμός εκμηδενίζει τον κόσμο, μέσω φαντασμαγορικών εκρήξεων. Με άλλα λόγια, οι περισσότεροι άνθρωποι στην ιστορία, οραματίζονται με διαφορετικό τρόπο το τέλος των πάντων, δίνοντας ξεχωριστό νόημα, βάσει του πλαισίου της ζωής και του πολιτισμού τους. Αυτό αποτελούν και οι αν λόγω μύθοι: τρόπους, ώστε να βγάζουμε συμπεράσματα για τη σημασία της ζωής, ανεξαρτήτως του πότε ή του πού βρισκόμαστε.
