Υπάρχουν πολλές εικασίες ότι το Ιράν θα μπορούσε να ανταποδώσει τα χτυπήματα των ΗΠΑ στις πυρηνικές του εγκαταστάσεις κλείνοντας το πιο πολυσύχναστο κανάλι μεταφοράς πετρελαίου στον κόσμο, τα Στενά του Ορμούζ.
Περίπου το 20% του παγκόσμιου πετρελαίου και φυσικού αερίου ρέει μέσω αυτής της στενής ναυτιλιακής οδού στον Κόλπο. Ο αποκλεισμός του θα είχε βαθιές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία, διαταράσσοντας το διεθνές εμπόριο και ανεβάζοντας τις τιμές του πετρελαίου.
Σύμφωνα με το BBC θα μπορούσε επίσης να διογκώσει το κόστος των αγαθών και των υπηρεσιών παγκοσμίως και να πλήξει ορισμένες από τις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, της Ινδίας και της Ιαπωνίας, οι οποίες συγκαταλέγονται μεταξύ των κορυφαίων εισαγωγέων αργού πετρελαίου που διέρχεται από τα Στενά.
Τι είναι τα Στενά του Ορμούζ – και πού βρίσκονται;
Τα Στενά του Ορμούζ είναι μια από τις σημαντικότερες ναυτιλιακές οδούς του κόσμου και το πιο ζωτικό σημείο ασφυξίας για τη διαμετακόμιση πετρελαίου.
Στενά στα βόρεια από το Ιράν και στα νότια από το Ομάν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), ο διάδρομος – ο οποίος έχει πλάτος μόλις περίπου 50 χιλιόμετρα (31 μίλια) στην είσοδο και την έξοδό του και περίπου 33 χιλιόμετρα πλάτος στο στενότερο σημείο του – συνδέει τον Κόλπο με την Αραβική Θάλασσα.
Τα Στενά είναι αρκετά βαθιά για τα μεγαλύτερα δεξαμενόπλοια αργού πετρελαίου στον κόσμο και χρησιμοποιείται από τους μεγαλύτερους παραγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Μέση Ανατολή – και τους πελάτες τους.
Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2023 περίπου 20 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου περνούσαν από τα Στενά του Ορμούζ ημερησίως, σύμφωνα με εκτιμήσεις της αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών για την Ενέργεια (EIA) – αυτό αντιστοιχεί σε εμπόριο ενέργειας αξίας σχεδόν 600 δισεκατομμυρίων δολαρίων (448 δισεκατομμυρίων λιρών) ετησίως.
Αυτό το πετρέλαιο δεν προέρχεται μόνο από το Ιράν, αλλά και από άλλα κράτη του Κόλπου, όπως το Ιράκ, το Κουβέιτ, το Κατάρ, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Ποιος θα ήταν ο αντίκτυπος του κλεισίματος των Στενών;
Ο πρώην επικεφαλής της βρετανικής υπηρεσίας πληροφοριών MI6, σερ Άλεξ Γιάνγκερ, δήλωσε στο BBC ότι το χειρότερο σενάριό του στη συνεχιζόμενη σύγκρουση Ιράν-Ισραήλ περιλαμβάνει αποκλεισμό των Στενών του Ορμούζ.
«Το κλείσιμο των Στενών θα ήταν προφανώς ένα απίστευτο οικονομικό πρόβλημα, δεδομένου του αποτελέσματος που θα είχε στην τιμή του πετρελαίου», είπε.
Θα ήταν «αχαρτογράφητο έδαφος», σύμφωνα με τον Bader Al-Saif, επίκουρο καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Κουβέιτ που ειδικεύεται στη γεωπολιτική της Αραβικής Χερσονήσου.
«Θα είχε άμεσες συνέπειες στις παγκόσμιες αγορές, διότι θα δούμε μια άνοδο της τιμής του πετρελαίου, [και] θα δούμε τα χρηματιστήρια να αντιδρούν πολύ νευρικά σε αυτό που συμβαίνει», δήλωσε ο κ. Al-Saif στο BBC Newshour.
Αυτό θα έπληττε, φυσικά, τις χώρες του Κόλπου, των οποίων οι οικονομίες βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις εξαγωγές ενέργειας.
Η Σαουδική Αραβία, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί τα Στενάγια να εξάγει περίπου 6 εκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου την ημέρα – περισσότερο από οποιαδήποτε γειτονική χώρα – σύμφωνα με έρευνα της εταιρείας αναλύσεων Vortexa.
Το Ιράν, συγκριτικά, εξάγει περίπου 1,7 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας. Το Ιράν εξήγαγε πετρέλαιο αξίας 67 δισ. δολαρίων κατά το οικονομικό έτος που έληξε τον Μάρτιο του 2025 – τα υψηλότερα έσοδα από πετρέλαιο την τελευταία δεκαετία – σύμφωνα με εκτιμήσεις της Κεντρικής Τράπεζας του Ιράν.
►Στενά του Ορμούζ: Ποιες οι συνέπειες αν κλείσει το πιο κρίσιμο ενεργειακό πέρασμα του πλανήτη
Η Ασία θα πληγεί επίσης σκληρά. Το 2022, περίπου το 82% του αργού πετρελαίου και των συμπυκνωμάτων (υγροί υδρογονάνθρακες χαμηλής πυκνότητας που συνήθως εμφανίζονται μαζί με το φυσικό αέριο) που έφευγαν από τα Στενά του Ορμούζ κατευθύνονταν σε ασιατικές χώρες, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της EIA.
Μόνο η Κίνα εκτιμάται ότι αγοράζει περίπου το 90% του πετρελαίου που εξάγει το Ιράν στην παγκόσμια αγορά.
Τυχόν διαταραχές σε αυτό θα μπορούσαν να αυξήσουν το κόστος καυσίμων και παραγωγής σε μια εποχή που η Κίνα πρέπει να στηριχθεί στη μεταποίηση και τις εξαγωγές. Αυτό δεν είναι μόνο ένα εγχώριο πρόβλημα: η αύξηση του κόστους παραγωγής θα μπορούσε τελικά να μετακυλιστεί στους καταναλωτές, τροφοδοτώντας τον πληθωρισμό σε όλο τον κόσμο.
Ο αντίκτυπος θα μπορούσε επίσης να είναι μεγαλύτερος για άλλες βασικές ασιατικές οικονομίες, οι οποίες είναι μεταξύ των μεγαλύτερων εισαγωγέων, μετά την Κίνα. Σχεδόν το μισό αργό πετρέλαιο της Ινδίας και το 60% των εισαγωγών φυσικού αερίου της περνούν από τα Στενά του Ορμούζ. Η Νότια Κορέα φέρεται να προμηθεύεται το 60% του αργού πετρελαίου της μέσω του στενού και η Ιαπωνία σχεδόν τα τρία τέταρτα.
Πώς θα μπορούσε το Ιράν να κλείσει τα Στενά;
Οι κανόνες των Ηνωμένων Εθνών επιτρέπουν στις χώρες να ασκούν έλεγχο σε απόσταση έως 12 ναυτικά μίλια (13,8 μίλια) από την ακτογραμμή τους.
Αυτό σημαίνει ότι στο στενότερο σημείο του, τα Στενά του Ορμούζ και οι δίοδοι ναυσιπλοΐας του βρίσκονται εξ ολοκλήρου εντός των χωρικών υδάτων του Ιράν και του Ομάν.
Εάν το Ιράν προσπαθούσε να εμποδίσει τα περίπου 3.000 πλοία που διέρχονται από τα Στενάκάθε μήνα, ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για να το κάνει, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες, θα ήταν να τοποθετήσει νάρκες χρησιμοποιώντας ταχύπλοα και υποβρύχια.
Το τακτικό ναυτικό του Ιράν και το ναυτικό του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) θα μπορούσαν δυνητικά να εξαπολύσουν επιθέσεις σε ξένα πολεμικά και εμπορικά πλοία.
Ωστόσο, τα μεγάλα στρατιωτικά πλοία μπορεί με τη σειρά τους να γίνουν εύκολοι στόχοι για αεροπορικές επιδρομές των ΗΠΑ.
Τα ταχύπλοα σκάφη του Ιράν είναι συχνά οπλισμένα με πυραύλους κατά πλοίων και η χώρα διαθέτει επίσης μια σειρά από σκάφη επιφανείας και υποβρύχια.
Οι ειδικοί λένε ότι το Ιράν θα μπορούσε να αποκλείσει προσωρινά τα Στενά, αλλά πολλοί είναι εξίσου βέβαιοι ότι οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους θα μπορούσαν να αποκαταστήσουν γρήγορα τη ροή της θαλάσσιας κυκλοφορίας με στρατιωτικά μέσα.
Οι ΗΠΑ το έχουν κάνει αυτό και στο παρελθόν.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, κατά τη διάρκεια του οκταετούς πολέμου Ιράν-Ιράκ, τα χτυπήματα σε πετρελαϊκές εγκαταστάσεις κλιμακώθηκαν σε έναν «πόλεμο δεξαμενόπλοιων» που είδε τις δύο χώρες να επιτίθενται σε ουδέτερα πλοία για να ασκήσουν οικονομική πίεση.
Τα δεξαμενόπλοια του Κουβέιτ που μετέφεραν ιρακινό πετρέλαιο ήταν ιδιαίτερα ευάλωτα – και τελικά, αμερικανικά πολεμικά πλοία άρχισαν να τα συνοδεύουν μέσω του Κόλπου σε αυτό που έγινε η μεγαλύτερη επιχείρηση ναυτικής νηοπομπής από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Θα αποκλείσει το Ιράν τα Στενά;
Ενώ το Ιράν έχει επανειλημμένα απειλήσει να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ σε προηγούμενες συγκρούσεις, δεν το έχει ακολουθήσει ποτέ.
Ίσως η πιο κοντινή κλήση ήταν κατά τη διάρκεια του πολέμου των δεξαμενόπλοιων στα τέλη της δεκαετίας του 1980 – αλλά ακόμη και τότε, η ναυσιπλοΐα μέσω των Στενών του Ορμούζ δεν διαταράχθηκε ποτέ σοβαρά.
Εάν το Ιράν πραγματοποιήσει την απειλή του, αυτή τη φορά θα μπορούσε να είναι διαφορετικά.
Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάρκο Ρούμπιο υποστήριξε ότι το κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ από το Ιράν θα ισοδυναμούσε με “οικονομική αυτοκτονία” και κάλεσε την Κίνα, σύμμαχο της Τεχεράνης, να παρέμβει.
“Ενθαρρύνω την κινεζική κυβέρνηση στο Πεκίνο να τους καλέσει [το Ιράν] γι’ αυτό, επειδή εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα Στενά του Ορμούζ για το πετρέλαιό τους”, δήλωσε ο Ρούμπιο σε συνέντευξή του στο Fox News την Κυριακή.
“Διατηρούμε επιλογές για την αντιμετώπισή του, αλλά και άλλες χώρες θα πρέπει να το εξετάσουν. Θα έπληττε τις οικονομίες άλλων χωρών πολύ χειρότερα από τη δική μας”.
Αν και η Κίνα δεν έχει ακόμη απαντήσει, το Πεκίνο είναι εξαιρετικά απίθανο να χαιρετίσει οποιαδήποτε αύξηση των τιμών του πετρελαίου ή διαταραχές στις ναυτιλιακές οδούς και θα μπορούσε να αξιοποιήσει το διπλωματικό του βάρος για να αποτρέψει την ιρανική κυβέρνηση από το να προχωρήσει στον αποκλεισμό.
Η ενεργειακή αναλύτρια Vandana Hari δήλωσε ότι το Ιράν έχει “λίγα να κερδίσει και πάρα πολλά να χάσει” από το κλείσιμο των Στενών.
“Το Ιράν κινδυνεύει να μετατρέψει τους γείτονές του που παράγουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο στον Κόλπο σε εχθρούς και να προκαλέσει την οργή της βασικής αγοράς του, της Κίνας, διακόπτοντας την κυκλοφορία στα Στενά”, δήλωσε η Vandana Hari στο BBC News.
Μπορούν οι εναλλακτικές διαδρομές να αντισταθμίσουν τον αποκλεισμό;
Η διαρκής απειλή του κλεισίματος των Στενών του Ορμούζ έχει, με την πάροδο των ετών, ωθήσει τις χώρες εξαγωγής πετρελαίου στην περιοχή του Κόλπου να αναπτύξουν εναλλακτικές οδούς εξαγωγής.
Σύμφωνα με έκθεση της EIA, η Σαουδική Αραβία έχει ενεργοποιήσει τον αγωγό Ανατολής-Δύσης, μια γραμμή μήκους 1.200 χιλιομέτρων, ικανή να μεταφέρει έως και 5 εκατ. βαρέλια αργού πετρελαίου ημερησίως.
Το 2019, η Σαουδική Αραβία επαναχρησιμοποίησε προσωρινά έναν αγωγό φυσικού αερίου για να μεταφέρει αργό πετρέλαιο.
Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν συνδέσει τις πετρελαιοπηγές της ενδοχώρας τους με το λιμάνι της Φουτζέιρα στον Κόλπο του Ομάν μέσω ενός αγωγού με ημερήσια δυναμικότητα 1,5 εκατ. βαρέλια.
Τον Ιούλιο του 2021, το Ιράν εγκαινίασε τον αγωγό Goreh-Jask, ο οποίος προορίζεται να μεταφέρει αργό πετρέλαιο στον Κόλπο του Ομάν. Αυτός ο αγωγός μπορεί επί του παρόντος να μεταφέρει περίπου 350.000 βαρέλια ημερησίως – αν και οι αναφορές δείχνουν ότι το Ιράν δεν έχει ακόμη.
Η EIA εκτιμά ότι αυτές οι εναλλακτικές διαδρομές θα μπορούσαν συνολικά να διαχειρίζονται περίπου 3,5 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου την ημέρα – περίπου το 15% του αργού που μεταφέρεται σήμερα μέσω των Στενών.
