«Καμπανάκι» κινδύνου κρούουν οι επιστήμονες για τη Γη, καθώς όπως λένε, τα συστήματα υποστήριξης του πλανήτη έχουν υποστεί τόση ζημιά ώστε να μην αποτελεί πλέον έναν ασφαλή χώρο για τη λειτουργία της ανθρωπότητας.
Όπως γράφει ο Guardian, η αξιολόγηση των συστημάτων από τους ειδικούς έδειξε πως έξι από τα εννέα «πλανητικά όρια» έχουν ξεπεραστεί λόγω της ρύπανσης που προκαλείται από τον άνθρωπο και της καταστροφής του φυσικού κόσμου.
Τι είναι τα πλανητικά όρια; Πρόκειται για τους βασικούς δείκτες ενός συστήματος, όπως το κλίμα, το νερό και η ποικιλομορφία της άγριας ζωής – πέρα από τα οποία η ικανότητά τους να διατηρήσουν έναν υγιή πλανήτη κινδυνεύει να αποτύχει.
Τα ξεπερασμένα όρια σημαίνουν ότι τα συστήματα απέχουν πλέον από την ασφαλή και σταθερή κατάσταση που υπήρχε από το τέλος της τελευταίας εποχής των παγετώνων, πριν από 10.000 χρόνια, μέχρι την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης. Ολόκληρος ο σύγχρονος πολιτισμός προέκυψε σε αυτή τη χρονική περίοδο, που ονομάζεται Ολόκαινο.
Η αξιολόγηση ήταν το πρώτο από τα εννέα πλανητικά όρια και αντιπροσώπευε τον «πρώτο επιστημονικό έλεγχο υγείας για ολόκληρο τον πλανήτη», είπαν οι ερευνητές. Έξι όρια έχουν ξεπεραστεί και δύο κρίνεται ότι είναι στο όριο να σπάσουν: η ατμοσφαιρική ρύπανση και η οξίνιση των ωκεανών. Το μόνο όριο που δεν απειλείται είναι το ατμοσφαιρικό όζον, αφού οι ενέργειες για τη σταδιακή κατάργηση των καταστροφικών χημικών τις τελευταίες δεκαετίες οδήγησαν στη συρρίκνωση της τρύπας του όζοντος.
Το πιο ανυσηχητικό εύρημα πάντως σύμφωνα με τους επιστήμονες ήταν πως και τα τέσσερα βιολογικά όρια που καλύπτουν τον ζωντανό κόσμο, βρίσκονταν ή βρίσκονται κοντά στο υψηλότερο επίπεδο κινδύνου.
Ο ζωντανός κόσμος είναι ιδιαίτερα ζωτικής σημασίας για τη Γη καθώς παρέχει ανθεκτικότητα αντισταθμίζοντας ορισμένες φυσικές αλλαγές, για παράδειγμα, τα δέντρα που απορροφούν τη ρύπανση από διοξείδιο του άνθρακα.
Τα πλανητικά όρια δεν είναι μη αναστρέψιμα σημεία ανατροπής πέρα από τα οποία συμβαίνει ξαφνική και σοβαρή επιδείνωση, είπαν επίσης οι επιστήμονες. Αντίθετα, είναι σημεία μετά τα οποία αυξάνονται σημαντικά οι κίνδυνοι θεμελιωδών αλλαγών στα φυσικά, βιολογικά και χημικά συστήματα υποστήριξης της ζωής της Γης.
Σημειώνεται πως τα πλανητικά όρια επινοήθηκαν για πρώτη φορά το 2009 και ενημερώθηκαν το 2015, καθώς έως τότε μόνο επτά μπορούσαν να αξιολογηθούν.
Ο καθηγητής Johan Rockström, ο τότε διευθυντής του Κέντρου Ανθεκτικότητας της Στοκχόλμης που ηγήθηκε της ομάδας που ανέπτυξε το πλαίσιο ορίων, είπε: «Η επιστήμη και ο κόσμος γενικότερα ανησυχούν πραγματικά για όλα τα ακραία κλιματικά γεγονότα που πλήττουν τις κοινωνίες σε ολόκληρο τον πλανήτη. Αλλά αυτό που μας ανησυχεί, ακόμη περισσότερο, είναι τα αυξανόμενα σημάδια της φθίνουσας πλανητικής ανθεκτικότητας».
Ο καθηγητής Rockström, ο οποίος είναι τώρα από κοινού διευθυντής του Potsdam Institute for Climate Impact Research στη Γερμανία, είπε ότι αυτή η φθίνουσα πλανητική ανθεκτικότητα θα μπορούσε να καταστήσει αδύνατο τον περιορισμό της θερμοκρασίας στον στόχο του 1,5 βαθμού Κελσίου και θα μπορούσε να φέρει τον κόσμο πιο κοντά σε πραγματικά σημεία καμπής. Οι επιστήμονες είπαν τον Σεπτέμβριο ότι ο κόσμος βρισκόταν στα πρόθυρα πολλαπλών καταστροφικών σημείων ανατροπής.
Η καθηγήτρια Katherine Richardson, από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης που ηγήθηκε της ανάλυσης, δήλωσε: «Γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι η ανθρωπότητα μπορεί να ευδοκιμήσει κάτω από τις συνθήκες που υπάρχουν εδώ για 10.000 χρόνια – δεν ξέρουμε ότι μπορούμε να ευδοκιμήσουμε κάτω από μεγάλες, δραματικές αλλαγές [και] οι επιπτώσεις των ανθρώπων στο γήινο σύστημα στο σύνολό τους αυξάνονται όσο μιλάμε».
Χρησιμοποιώντας μια παρομοίωση ανέφερε ότι η Γη θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένας ασθενής με πολύ υψηλή αρτηριακή πίεση: «Αυτό δεν υποδηλώνει συγκεκριμένη καρδιακή προσβολή, αλλά αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο».
Τα περισσότερα όρια έχουν ξεπεραστεί εδώ και καιρό
Η αξιολόγηση, η οποία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science Advances και βασίστηκε σε 2.000 μελέτες, έδειξε ότι πολλά πλανητικά όρια έχουν ξεπεραστεί εδώ και πολύ καιρό. Το όρια για την ακεραιότητα της βιόσφαιρας, η οποία περιλαμβάνει την υγιή λειτουργία των οικοσυστημάτων, ξεπεράστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, είπαν οι ερευνητές, καθώς η καταστροφή του φυσικού κόσμου αποδεκάτισε την άγρια ζωή. Η ίδια καταστροφή, ιδιαίτερα η ισοπέδωση των δασών, σημαίνει ότι τα όρια χρήσης γης «έσπασαν» τον περασμένο αιώνα.
Τα κλιματικά μοντέλα υποδηλώνουν ότι το ασφαλές όριο για την κλιματική αλλαγή ξεπεράστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Για το γλυκό νερό, μια νέα μέτρηση που αφορούσε τόσο το νερό σε λίμνες και ποτάμια όσο και στο έδαφος, έδειξε ότι αυτό το όριο ξεπεράστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα.
Ένα άλλο όριο είναι η ροή του αζώτου και του φωσφόρου στο περιβάλλον. Αυτά είναι ζωτικής σημασίας για τη ζωή, αλλά η υπερβολική χρήση λιπασμάτων σημαίνει ότι πολλά νερά μολύνονται σε μεγάλο βαθμό από αυτά τα θρεπτικά συστατικά, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε άνθηση φυκιών και νεκρές ζώνες στους ωκεανούς . Σύμφωνα με τα στοιχεία του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών, τριπλάσια επίπεδα αζώτου προστίθενται στα χωράφια κάθε χρόνο.
Ένας άλλος δείκτης, αυτός για τη συνθετική ρύπανση, όπως τα φυτοφάρμακα, τα πλαστικά και τα πυρηνικά απόβλητα, εξετάστηκε σε μια μελέτη του 2022 . Η ανάλυση υπό τον Richardson αξιολόγησε για πρώτη φορά την ατμοσφαιρική ρύπανση, η οποία επηρεάζει την ανάπτυξη των φυτών και τις βροχές των μουσώνων. Διαπίστωσε ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση έχει ξεπεράσει τα πλανητικά σύνορα σε ορισμένες περιοχές όπως η Νότια Ασία και η Κίνα, αλλά όχι ακόμη παγκοσμίως. Η οξίνιση των ωκεανών εκτιμάται επίσης ότι επιδεινώνεται και πλησιάζει στην υπέρβαση του ασφαλούς ορίου.
Οι επιστήμονες αναφέρουν ότι αυτός ο «έλεγχος» της Γης έδειξε ότι τα έξι από τα εννέα όρια έχουν παραβιαστεί, υποδηλώνοντας ότι η Γη βρίσκεται πλέον πολύ έξω από τον ασφαλή χώρο λειτουργίας για την ανθρωπότητα».
Ο Rockstrom είπε: «Αν θέλετε να έχετε ασφάλεια, ευημερία και ισότητα για την ανθρωπότητα στη Γη, πρέπει να επιστρέψετε στον ασφαλή χώρο και δεν βλέπουμε αυτήν την πρόοδο αυτή τη στιγμή στον κόσμο».
Τι πρέπει να γίνει
Η σταδιακή κατάργηση της καύσης ορυκτών καυσίμων και ο τερματισμός της καταστροφικής γεωργίας είναι οι βασικές ενέργειες που απαιτούνται.
Αυτοί οι «πλανητικοί δείκτες» ορίζονται χρησιμοποιώντας συγκεκριμένες μετρήσεις, όπως το επίπεδο CO 2 στην ατμόσφαιρα για την κλιματική αλλαγή. Τα συστήματα της Γης είναι ανθεκτικά σε κάποιο επίπεδο αλλαγής, επομένως τα περισσότερα από τα όρια έχουν τεθεί σε ένα επίπεδο υψηλότερο από αυτό που παρέμεινε τα τελευταία 10.000 χρόνια. Για παράδειγμα, το CO 2 ήταν 280 μέρη ανά εκατομμύριο μέχρι τη βιομηχανική επανάσταση, αλλά το πλανητικό όριο πλέον έχει οριστεί στα 350 ppm.
Ο καθηγητής Simon Lewis από το University College του Λονδίνου αλλά όχι μέλος της ομάδας που έκανε τη συγκεκριμένη μελέτη δήλωσε πως πρόκειται για μια ζοφερή εικόνα σε μια ήδη ανησυχητική κατάσταση.
«Ο πλανήτης εισέρχεται σε μια νέα και πολύ λιγότερο σταθερή κατάσταση – δεν θα μπορούσε να είναι μια πιο αυστηρή προειδοποίηση για την ανάγκη για βαθιές δομικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε το περιβάλλον».
«Η έννοια των πλανητικών ορίων είναι μια ηρωική προσπάθεια απλοποίησης του κόσμου, αλλά είναι πιθανώς πολύ απλοποιημένη για να είναι χρήσιμη στην πρακτική διαχείριση της Γης», συνέχισε. «Για παράδειγμα, η ζημιά και η ταλαιπωρία από τον περιορισμό της παγκόσμιας θέρμανσης στους 1,6 βαθμούς Κελσίου με τη χρήση πολιτικών υπέρ της ανάπτυξης και μεγάλων επενδύσεων για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή θα ήταν πολύ μικρότερη από τη ζημιά και την ταλαιπωρία από τον περιορισμό της θέρμανσης στους 1,5 βαθμούς Κελσίου, αλλά αν το κάνουμε αυτό χρησιμοποιώντας πολιτικές που βοηθούν τους πλούσιους και περιφρονούν τους φτωχούς. Αλλά η ιδέα λειτουργεί ως μια επιστημονική παραβολή της εποχής μας».