«Ο πόλεμος στην Ουκρανία θεωρώ ότι είναι ένα κρίσιμο σημείο καμπής που θα μας οδηγήσει σιγά- σιγά, αλλά σταθερά, σε μια αναμόρφωση της παγκόσμιας ισορροπίας ισχύος. Πρόκειται ουσιαστικά για την εμφανή πλέον μετατόπιση του επίκεντρου των πλανητικών εξελίξεων στην περιοχή της Ασίας (Καύκασος-Κεντρική, Νότια και Νοτιοανατολική Ασία) όπου ζουν τεράστιοι πληθυσμοί και υπάρχουν χώρες που πλέον συμμετέχουν έντονα στις εξελίξεις του πλανητικού γίγνεσθαι και μια κοινή τους συνισταμένη –αν και ακόμη όχι τόσο ξεκάθαρη- είναι η αντίθεσή τους με τις ΗΠΑ και τους συνοδοιπόρους της».
Τα παραπάνω τονίζει με συνέντευξή του στο iEidiseis o Κώστας Μελάς, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και συγγραφέας, ενώ επισημαίνει την προσπάθεια της Κίνας να καταστήσει το γουάν νέο αποθεματικό νόμισμα.
Τι επιπτώσεις μπορεί στην παγκόσμια οικονομία να έχει ο πόλεμος στην Ουκρανία κ. Μελά;
Ο πόλεμος αποτελεί ένα ακόμα σοκ μετά την πανδημία, τρομακτικό και μεγάλο, το οποίο ακολουθεί και την οικονομική κρίση, που ξέσπασε το 2007-09 και επεκτάθηκε στην ευρωζώνη το 2009-10, ξεκινώντας από την Ελλάδα. Ο πόλεμος, θα φέρει ένα τεράστιο οικονομικό σοκ που ακόμα δεν ξέρουμε πώς θα εκδηλωθεί, σίγουρα πάντως θα έχουμε αλλαγές στο διεθνή καταμερισμό εργασίας, ενώ παράλληλα θα προκαλέσει και σημαντικές γεωπολιτικές αλλαγές στον καταμερισμό ισχύος. Επιβεβαιώνεται για ακόμη μια φορά ότι η πολιτική εμπεριέχει ως υποσύστημα την οικονομία. Πρόκειται για έναν ακόμη πόλεμο στον οποίο συμμετέχει μία μεγάλη πυρηνική υπερδύναμη, η οποία εισβάλλει σε μία μεγάλη γειτονική χώρα, η οποία τα τελευταία χρόνια επιδίωκε να έχει στενές σχέσεις με το ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Βρισκόμαστε , μάλλον, σε πιο ασταθές περιβάλλον από ό,τι στον Ψυχρό Πόλεμο, δεδομένου ότι η περίοδος που διανύουμε είναι σαφώς μεταβατική – κυρίως λόγω του εντεινόμενου ανταγωνισμού ΗΠΑ και Κίνας- αλλά και λόγω του ότι η ΕΣΣΔ ήταν σαφώς περισσότερο θεσμική από τη σημερινή Ρωσία. Το μέλλον είναι αβέβαιο και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τις επερχόμενες εξελίξεις : πότε και με ποιο τρόπο θα τελειώσει ο πόλεμος. Μια κλιμάκωση του πολέμου μεταξύ ΝΑΤΟ και Ρωσίας θα έχει ασύλληπτες συνέπειες.
Οι οικονομικές συνέπειες του πολέμου – αυτές που είναι άμεσα ορατές- μεγάλη αύξηση των τιμών των προϊόντων ενέργειας και των τιμών των τροφίμων, δεν αποκλείεται να οδηγήσουν σε μια νέα οικονομική κρίση με αρνητικότατες συνέπειες για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού που μπορεί να οδηγηθούν στη φτώχεια και στην ανέχεια. Η επιβράδυνση του ρυθμού μεγέθυνσης του ΑΕΠ πρέπει να θεωρείται δεδομένη , αλλά κανείς δεν μπορεί να εκτιμήσει αν θα μπούμε σε ένα νέο κύκλο στασιμοπληθωρισμού.
Θα υπάρχουν τομείς της οικονομίας που θα είναι χαμένοι και τομείς -πχ πολεμική βιομηχανία- που θα είναι κερδισμένοι;
Θα υπάρξουν πολυεθνικές και μεγάλες επιχειρήσεις που ελέγχουν την προσφορά προϊόντων σε συγκεκριμένους οικονομικούς τομείς που θα αποκομίσουν έκτακτα υπερκέρδη : ενεργειακοί κολοσσοί, πολεμικές βιομηχανίες, παραγωγοί τροφίμων και πρώτων υλών της επισιτιστικής βιομηχανίας και όλοι εκείνοι οι τομείς που καλούνται να υποκαταστήσουν τις ελλείψεις που προέρχονται από τις εξαγωγές από τη Ρωσία και Ουκρανία οι οποίες έχουν σταματήσει.
Πιστεύετε ότι εάν λήξει ο πόλεμος θα αποκλιμακωθεί η κατάσταση ή θα συνεχιστεί ο ανταγωνισμός με στόχο την ανακατανομή των σφαιρών επιρροής και την αναμόρφωση της παγκόσμιας ισορροπίας ισχύος;
Ο πόλεμος στην Ουκρανία θεωρώ ότι είναι ένα κρίσιμο σημείο καμπής που θα μας οδηγήσει σιγά- σιγά, αλλά σταθερά, σε μια αναμόρφωση της παγκόσμιας ισορροπίας ισχύος. Πρόκειται ουσιαστικά για την εμφανή πλέον μετατόπιση του επίκεντρου των πλανητικών εξελίξεων στην περιοχή της Ασίας (Καύκασος-Κεντρική, Νότια και Νοτιοανατολική Ασία) όπου ζουν τεράστιοι πληθυσμοί και υπάρχουν χώρες που πλέον συμμετέχουν έντονα στις εξελίξεις του πλανητικού γίγνεσθαι και μια κοινή τους συνισταμένη –αν και ακόμη όχι τόσο ξεκάθαρη- είναι η αντίθεσή τους με τις ΗΠΑ και τους συνοδοιπόρους της. Η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία, ως μεγάλες περιφερειακές δυνάμεις συνεπικουρούμενες από την πλειοψηφία των χωρών της ΝΑ Ασίας, το Ιράν, οι πετρελαιοπαραγωγικές χώρες του Κόλπου, το Πακιστάν έχουν εισέλθει σοβαρά , για διαφορετικούς λόγους η καθεμία σε μια τροχιά αντιπαράθεσης με τις ΗΠΑ και τις υπόλοιπες δυτικές δυνάμεις. Θα πρέπει να γίνει σαφές ότι οι χώρες αυτές, που εκφράζουν απόψεις αντιηγεμονικές ως προς τις ΗΠΑ δεν βρίσκονται σε αρμονική θέση μεταξύ τους. Υπάρχουν αντιθέσεις, ανταγωνισμοί οικονομικοί και πολιτικοί , κρυφές οι φανερές βλέψεις της μιας έναντι της άλλης κάτι που καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την συντονισμένη αντιπαράθεση με τις δυτικές δυνάμεις. Παρόλα αυτά η διαδικασία αναδιάταξης της πλανητικής ισχύος έχει αρχίσει με βασικούς παίκτες τις χώρες αυτής της γεωγραφικής περιοχής.
Τελευταία είδαμε την Κίνα να πραγματοποιεί συναλλαγές σε γουάν. Εκτιμάτε ότι θα κινδυνεύσει η θέση του δολαρίου ως παγκόσμιο νόμισμα;
Μια από τις βασικές κυρώσεις που έχουν επιβάλλει οι ΗΠΑ στη Ρωσία αφορά στο πάγωμα των συναλλαγματικών αποθεμάτων της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας.
Με τον τρόπο αυτό αποκόπτεται η ΚΤΡ από τη διαχείριση του μεγαλύτερου μέρους του δικού της πλούτου. Πρόκειται για περιουσία περίπου 600 δις δολαρίων που η Ρωσία σκόπευε να χρησιμοποιήσει για τη σταθεροποίηση της οικονομίας της κατά και μετά τη διάρκεια του πολέμου. Τα τελευταία δημοσιευμένα στοιχεία από την Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας (Ιούνιος 2021) εμφανίζονται στον Πίνακα 1.
Πίνακας 1
Πηγή: Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας
Για να έχουμε μια εικόνα του ύψους των συναλλαγματικών διαθεσίμων που πάγωσαν, θα πρέπει να πούμε ότι αντιπροσωπεύουν τη διπλάσια αξία των ετήσιων εισαγωγών της Ρωσίας (2021: 293 δις δολάρια) και περισσότερο από το ένα έκτο του ρωσικού ΑΕΠ (1,7 τρις δολάρια).
Με μια κίνηση ο πρόεδρος Μπάϊντεν φαίνεται να γκρέμισε το «ρωσικό τείχος» μη επιτρέποντας στην ΚΤΡ να χρησιμοποιεί κατά το δοκούν τα συναλλαγματικά της αποθέματα ενώ ο παράλληλος αποκλεισμός των ρωσικών τραπεζών από το σύστημα SWIFT στοχεύει στην κατάρρευση του ρωσικού χρηματοπιστωτικού συστήματος, προμηνύει μια επερχόμενη νομισματική κρίση και μια κρίση χρέους του εφάμιλλη του επιπέδου του 1998. Τα ρωσικά ομόλογα ταυτοποιήθηκαν στην επενδυτική βαθμίδα των σκουπιδιών και το ρούβλι έχει απολέσει περίπου το 30,0% της αξίας του. Η ρωσική οικονομία ήδη απώλεσε τη θέση της στις δέκα μεγαλύτερες , με βάση το ΑΕΠ, οικονομίες του πλανήτη.
Όμως η πράξη αυτή, εκτός του να προκαλεί πολύ δύσκολες καταστάσεις στη ρωσική οικονομία, ταυτόχρονα θέτει επί τάπητος, σε αυτή τη συγκυρία, έναν γενικότερο προβληματισμό για την αρχιτεκτονική του Διεθνούς Νομισματικού Συστήματος, όπως αυτό θεσμοθετήθηκε στο Bretton Woods τη δεκαετία του 1940.
Η αποδοχή του αμερικανικού νομίσματος ως βασικού αποθεματικού νομίσματος – ουσιαστικά ως παγκόσμιου νομίσματος – έδωσε πολλά πλεονεκτήματα στο δολάριο, αλλά και υποχρεώσεις μεταξύ των οποίων η παροχή της απαιτούμενης διεθνούς ρευστότητας και η ασφάλεια των καταθέσεων σε δολάρια η χρήση των οποίων θα πρέπει να είναι, ανά πάσα στιγμή, στη διάθεση των κατόχων.
Η λειτουργία του Διεθνούς Νομισματικού Συστήματος στηρίζεται στο θεσμικό ρόλο των Κεντρικών Τραπεζών των χωρών του πλανήτη, να έχουν την επιλογή να διαχειρίζονται τα συναλλαγματικά τους διαθέσιμα με τρόπο που αυτές κρίνουν με βάση την λειτουργία των χρηματοπιστωτικών αγορών. Η απαγόρευση να ασκήσει αυτό το δικαίωμα στην ΚΤΡ θέτει εν αμφιβόλω την μέχρι σήμερα λειτουργία του ΔΝΣ.
Το αμερικανικό νόμισμα αποτελεί το 59,02% των συνολικών συναλλαγματικών αποθεμάτων του συνόλου των ΚΤ του πλανήτη (2021). Ακολουθεί το ευρώ , 21,04%, το γιαπωνέζικο γιέν, 6,03% , η βρετανική στερλίνα, 4,69% και το κινέζικο γουάν, 2,07%.
Παράλληλα οι χώρες που διαθέτουν υψηλά συναλλαγματικά διαθέσιμα αποτιμώμενα σε αμερικάνικα δολάρια είναι : Κίνα 3,222,4 τρις, Ιαπωνία 1,259,9 τρις, Ελβετία 1,033,8 τρις, Ινδία 569,9 τρις, Ταϊβάν 548,9 τρις, Χονγκ Κόνγκ 478,7 τρις, Ρωσία 463,9 τρις, Ν Κορέα 437,5 τρις, Σαουδική Αραβία 429,5 τρις…. Εξ αυτών τα 2/3 περίπου, βρίσκονται τοποθετημένα στο αμερικανικό νόμισμα.
Σε αυτή τη φάση της έντονης πολιτικής, οικονομικής και τεχνολογικής αντιπαράθεσης μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας αλλά και της Ρωσίας, κυρίως μετά την εισβολή στην Ουκρανία, είναι δεδομένη η ανησυχία των χωρών που επιχειρούν με τον ένα ή άλλο τρόπο να εξαπλώσουν την κυριαρχία τους σε αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ πχ Κίνα, Χονγκ Κόνγκ ή χωρών που βρίσκονται σε μια περισσότερο ουδέτερη θέση, πχ Ινδία, Σαουδική Αραβία, αλλά και χωρών που σήμερα βρίσκονται στο πλευρό των ΗΠΑ, πχ. Ιαπωνία, αλλά ως ιστορικό έθνος έχει και αυτό κρυφές και ανεκπλήρωτες επιθυμίες να ανησυχούν σφόδρα για τα νέα δεδομένα που «τάραξαν» τη μέχρι σήμερα λειτουργία του ΔΝΣ. Ο φόβος ότι μπορούν να βρεθούν στη θέση της Ρωσίας είναι πλέον κάτι που δεν φαντάζει τόσο μακρινό. Ένα όπλο στα χέρια των ΗΠΑ του οποίου η χρήση προκαλεί σκέψεις προκειμένου να βρεθούν τρόποι ελάττωσης ή αποφυγής του.
Ειδικά η Κίνα συνεπικουρούμενη από χώρες που αισθάνονται τις επερχόμενες αλλαγές στην κατανομή ισχύος προσπαθεί να καταστήσει το γουάν ένα νέο αποθεματικό νόμισμα και η απόφαση του προέδρου Μπάϊντεν να παγώσει τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της ΚΤΡ, παρέχει ένα ακόμη επιχείρημα προς αυτή την κατεύθυνση. Η προσπάθεια διεθνοποίησης του γουάν, η οποία άρχισε με την είσοδο του κινέζικου νομίσματος στο καλάθι των νομισμάτων του ΔΝΤ που καθορίζουν την αξία των Ειδικών Τραβηχτικών Δικαιωμάτων (SDR’s), συνεχίζεται και με την προσπάθεια δημιουργίας ενός παράλληλου συστήματος διεξαγωγής διασυνοριακών συναλλαγών, αλλά κυρίως με το ψηφιακό γουάν το οποίο πλέον χρησιμοποιείται στην πράξη εντός της Κίνας αλλά και στις συναλλαγές με ορισμένες χώρες.
Παράλληλα προχωρά σε συμφωνίες swaps νομισμάτων με διάφορες χώρες ώστε να παραμερίσει το αμερικανικό νόμισμα ως μέσο συναλλαγών κατ’ αρχάς.
Είμαστε ακόμη μακριά από την στιγμή που το γουάν θα αναλάβει ρόλο αποθεματικού νομίσματος στον πλανήτη, αλλά η ενέργεια του προέδρου Μπάϊντεν, έχω την εντύπωση πως δίνει μια μικρή ώθηση προς την αναζήτηση μιας νέας αρχιτεκτονικής του ΔΝΣ, ειδικά από τις χώρες που αμφισβητούν ή και δεν δέχονται πλέον την ηγεμονία των ΗΠΑ στον πλανήτη.
Ποιες χώρες θα βρεθούν χαμένες και ποιες κερδισμένες από τις εξελίξεις; Και το λέω καθώς στις χαμένες δείχνει να βρίσκεται και η Ευρώπη.
Οι χώρες που σίγουρα θα βγουν χαμένες από τις εξελίξεις είναι οι ευρωπαϊκές χώρες. Θα πληρώσουν οικονομικό τίμημα επωμιζόμενες τις συνέπειες της ακρίβειας , της ανασφάλειας ως προς την προμήθεια ενεργειακών πόρων αλλά και σειράς τροφίμων. Παράλληλα έχουν συρθεί ακόμη περισσότερο στην ασφάλεια της συμβατικής και πυρηνικής ομπρέλας των ΗΠΑ , όπως ολόκληρη την χρονική περίοδο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πολιτική υπόστασή της έχει κυριολεκτικά «ανατεθεί» στις ΗΠΑ. Παρότι τα κράτη που συμμετέχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτουν στρατό, τούτος βρίσκεται ενταγμένος στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, την ηγεσία του οποίου ασκούν με απόλυτο και αδιαμφισβήτητο τρόπο οι ΗΠΑ. Στο διαμορφούμενο νέο διεθνές σκηνικό, κανένας λόγος δεν γίνεται για τον πολιτικό ρόλο της Ενωμένης Ευρώπης, και αν γίνεται περιορίζεται σε συζητήσεις περιθωριακές, αντιφατικές και ελάχιστα πειστικές.
Η μεγάλη διαφορά είναι , ότι τώρα θα βάλλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη καταβάλλοντας το αναλογούν τίμημα για την εξασφάλιση αυτής της ασφάλειας.
Οι πόροι που θα κατευθυνθούν στις αυξημένες αμυντικές δαπάνες είναι πολύ πιθανό να αντισταθμισθούν με άλλες αναγκαίες δαπάνες απαραίτητες για την οικονομική ανάπτυξη των ευρωπαϊκών χωρών. Παράλληλα μεγάλη είναι η πιθανότητα να αυξηθεί η εξάρτηση από τις ΗΠΑ αν λάβουμε υπόψη το παράδειγμα της Γερμανίας η οποία έχει εκδηλώσει την πρόθεσή της να προμηθευθεί αμερικάνικα αεροπλάνα F-35 και όχι ευρωπαϊκά πχ Rafal.