Την αναποτελεσματικότητα του συστήματος επιστροφής αλλοδαπών επιβεβαιώνουν στοιχεία που παρουσίασε στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής ο Συνήγορος του Πολίτη, Ανδρέας Ποττάκης καθώς οι επιστροφές μειώθηκαν το 2020 και αφορούν σχεδόν αποκλειστικά ευρωπαίους πολίτες εκτός ΕΕ και όχι μικτές ροές από την Ασία και την Αφρική.
Με αφορμή την παρουσίαση της ειδικής έκθεσης της Αρχής για τις επιστροφές αλλοδαπών το 2019 ο κ. Ποττάκης παρουσίασε επικαιροποιημένα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ για το 2020 που δείχνουν ότι το οκτάμηνο Ιανουαρίου-Αυγούστου 2020 πραγματοποιήθηκαν, συνολικά, «κάτι παραπάνω από 4.000 επιστροφές». Τα στοιχεία αυτά δείχνουν μείωση του συνολικού αριθμού των επιστρεφόμενων κατά 40% (σε σχέση με το 2019) η οποία προέρχεται κατά κύριο λόγο από τις εθελούσιες επιστροφές, που διενεργούνται μέσω ΔΟΜ και κατά δεύτερο λόγο από τις αναγκαστικές επιστροφές οι οποίες διενεργούνται επιχειρησιακά από την ΕΛΑΣ. Σύμφωνα με τον Συνήγορο του Πολίτη η ΕΛ.ΑΣ διενήργησε το 2020 περίπου 1.000 λιγότερες αναγκαστικές επιστροφές σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2019. Υπογράμμισε, πάντως, ότι στη μείωση συνέβαλε και η τρίμηνη αναστολή επιστροφών σε όλη την ΕΕ κατά το οποίο στην Ελλάδα γίνονταν μόνο οδικές επιστροφές Αλβανών στη γείτονα χώρα. Επιπλέον, όπως σημείωσε, η συντριπτική πλειονότητα των επιστρεφόμενων είναι αλβανικής υπηκοότητας (78% το 2020 έναντι 80% το 2019) κάτι που σημαίνει ότι καταγράφονται ελάχιστες επιστροφές μεταναστών από τις χώρες της Ασίας και της Αφρικής.
Ανησυχητική επέκταση της διοικητικής κράτησης
Παράλληλα, ο Συνήγορος του Πολίτη εξέφρασε την έντονη ανησυχία του για τη γενίκευση της πρακτικής της διοικητικής κράτησης αλλοδαπών στην Ελλάδα την ώρα που μειώνονται ραγδαία οι επιστροφές. «Ο συνολικός αριθμός σε κέντρα κράτησης και αστυνομικά τμήματα υπερέβη μέσα στο 2019 τους 4.000, αυτό ισχύει και μέχρι στιγμής μέσα στο 2020» ανέφερε και σημείωσε ότι σύμφωνα με την ΕΕ η διοικητική κράτηση αποτελεί έσχατο μέτρο που επιβάλλεται «μόνον, εάν δεν μπορούν, να εφαρμοστούν εναλλακτικά μέτρα κράτησης». «Αν η κράτηση αντί της προβλεπόμενης εξαίρεσης καταστεί κανόνας στην πράξη, δοκιμάζοντας τα όρια του δημοκρατικού θεμελίων της αναλογικότητας στον περιορισμό της προσωπικής ελευθερίας, το διακύβευμα στο σύστημα επιστροφών και επανεισδοχών δε θα είναι μόνο η αντοχή των συνόρων της χώρας μας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά, κυρίως, η αντοχή του Κράτους Δικαίου ως αξιακού υποβάθρου και θεμέλιο όλης της Ευρώπης» ανέφερε ο Συνήγορος του Πολίτη.
Οι αδυναμίες του συστήματος κράτησης και επιστροφών
Η Έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη καταγράφει, όμως, και σημαντικές αδυναμίες τόσο στις συνθήκες που επικρατούν στα προαναχωρησιακά κέντρα όσο και σε αυτές καθαυτές τις διαδικασίες επιστροφής αλλοδαπών στις χώρες προέλευσης. Ειδικότερα βάσει της ενημέρωσης που παρέσχε ο κ. Ποττάκης στους βουλευτές – μέλη της επιτροπής στην Ελλάδα καταγράφονται:
- Σημαντικές ελλείψεις σε ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, σε ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς και διερμηνείς στα προαναχωρησιακά κέντρα.
- Εξαιρετικά περιορισμένες δυνατότητες απασχόλησης των κρατουμένων, ακαταλληλότητα των χώρων διαμονής, πλημμελής καθαρισμό ή αποκομιδή σκουπιδιών και ελλείψεις, εν γένει, σε είδη υγιεινής, αλλά και ρουχισμού και σκευασμάτων.
- Έλλειψη έγκυρης ενημέρωσης σε πολλές περιπτώσεις, δηλαδή, τουλάχιστον προ 24 ωρών για την έναρξη της επιχείρησης απομάκρυνσης, έλλειψη εξατομικευμένης κρίσης σε πολλές περιπτώσεις για τη χρήση μέσων δέσμευσης (χειροπέδες), ακαταλληλότητα οχημάτων, οι ελλείψεις που υπάρχουν συχνά στην πληρότητα των φακέλων που συνοδεύουν τους υπό απομάκρυνση αλλοδαπούς.
- Αδυναμίες στη διακρίβωση της ευαλωτότητας που οδηγούν σε εξαίρεση από την επιχείρηση επανεισδοχής καθώς και ελλείψεις διερμηνείας, παραλείψεις εφοδιασμού όλων των επιστρεφομένων με πιστοποιητικό ικανότητας ταξιδιού, (fit to fly ή fit to travel).
- Μη εξαίρεση από την διαδικασία επιστροφής αλλοδαπών για τους οποίους είτε υφίσταται εκκρεμοδικία είτε παραμείνει σε εκκρεμότητα ραντεβού κατάθεσης αίτησης χορήγησης άδειας διαμονής για εξαιρετικούς λόγους.