Μπορεί ο Τζουζέπε Βέρντι να μην ήταν τυπικός χριστιανός ήταν, όμως, θερμός πατριώτης. Ένας γνήσιος ουμανιστής με βαθιά πίστη στον άνθρωπο. Στις 29 Ιουνίου στο Ηρώδειο, ο διασημότερος συνθέτης του ιταλικού ρομαντισμού, ανυψώνει τις φωνές των ανθρώπων με το δημοφιλέστερο Ρέκβιεμ. Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, με τον Λουκά Καρυτινό στο πόντιουμ, παρουσιάζει το επικών διαστάσεων συμφωνικό – χορωδιακό έργο που υμνεί το εφήμερο του ανθρώπου. Τα ζοφερά του πάθη, τις επικλήσεις, τις διαψεύσεις αλλά και τη συναισθηματική ανάταση που γεννούν οι μεγάλες ιδέες. Τα ύψη και τα τάρταρα του συναισθηματικού μας κόσμου ξεδιπλώνονται σε μια δημιουργία που γράφτηκε με αφορμή τον θάνατο του Ιταλού συγγραφέα Αλεσάντρο Μαντσόνι, θεμελιωτή της ιταλικής γλώσσας και υπέρμαχο της απελευθέρωσης και ενοποίησης της Ιταλίας. Σολίστ, η διεθνώς ανερχόμενη Φινλανδή υψίφωνος Μίινα-Λίισα Βέρελε, η επιβλητική μεσόφωνος από την Τυνησία Ριχάμπ Σαγιέμπ, ο υποψήφιος για Grammy τενόρος Μπάρι Μπανκς και ο βαθύφωνος Αλέξανδρος Σταυρακάκης, ο μοναδικός Έλληνας που έχει διακριθεί με το Α΄ Βραβείο στον Διεθνή Διαγωνισμό Τσαϊκόφσκι. Συμμετέχουν η Χορωδία της ΕΡΤ, η Χορωδία των Μουσικών Συνόλων του Δήμου Αθηναίων και η Amadeus Mixed Choir.
Συμπαραγωγή της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών και του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου.
GIUSEPPE VERDI (1813 – 1901)
Messa da Requiem (στη μνήμη του Αλεσάντρο Μαντσόνι) για τέσσερις σολίστ, μικτή χορωδία και ορχήστρα
1. Requiem
2. Dies irae
3. Offertorio
4. Sanctus
5. Agnus Dei
6. Lux aeterna
7. Libera me
Ο Τζουζέπε Βέρντι δεν ήταν ένας καλοκάγαθος χριστιανός με αταλάντευτη πίστη στον Θεό· ήταν όμως ένας συνειδητοποιημένος ουμανιστής με ακλόνητη πίστη στον Άνθρωπο. Ως μεγάλος συνθέτης όπερας «τραγούδησε» τον ανεξάντλητο συναισθηματικό κόσμο του ανθρώπου, από τα πιο ζοφερά πάθη του ως τις πιο ευγενείς του εξάρσεις, με ανυπέρβλητη αμεσότητα και ειλικρίνεια. Παράλληλα, υπήρξε ένας ένθερμος, φιλελεύθερος πατριώτης.
Ανενδοίαστα συνέδεσε -με τη μουσική αλλά και την κοινωνική του δράση- το όνομά του με το Risorgimento, το πολιτικό κίνημα του 19ου αιώνα που έθεσε ως στόχο την ενοποίηση της κατακερματισμένης σε διαφορετικά κρατίδια Ιταλίας υπό τη βασιλεία του Βίκτωρα Εμμανουήλ Β’ (αυτό επετεύχθη αρχικά το 1861 και ολοκληρώθηκε δέκα χρόνια μετά με την πλήρη προσάρτηση των παπικών κρατών και την ανακήρυξη της Ρώμης ως πρωτεύουσας της ενιαίας πια Ιταλίας).
Ένα από τα ινδάλματα του Βέρντι υπήρξε ο συμπατριώτης του συγγραφέας Αλεσάντρο Μαντσόνι. Το μνημειώδες μυθιστόρημά του «Οι αρραβωνιασμένοι» (I promessi sposi), που αποτελεί ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, συγκρίσιμο με έργα όπως ο «Δον Κιχώτης» ή ο «Φάουστ», θεμελίωσε τη σύγχρονη ιταλική γλώσσα και εξέφρασε μοναδικά τα αισθήματα των αγωνιστών για την απελευθέρωση και ενοποίηση της Ιταλίας.
Ο θάνατος του Μαντσόνι, στις 22 Μαΐου 1873, συγκλόνισε τον Βέρντι σε τέτοιο βαθμό ώστε να μην αντέξει να παρευρεθεί στην κηδεία. Ο βαθύς πόνος του, όπως τόσο συχνά συμβαίνει στους δημιουργούς, διοχετεύτηκε άμεσα στην ενεργό δράση και συγκεκριμένα στη σύνθεση ενός Ρέκβιεμ ως φόρου τιμής στον μεγάλο εκλιπόντα. Ο Βέρντι (παρόλο που στο παρελθόν είχε απορρίψει την ιδέα σύνθεσης ενός Ρέκβιεμ θεωρώντας πως θα ήταν άχρηστο να προσθέσει ένα ακόμα σε τόσα ήδη υπάρχοντα) ήρθε αμέσως σε επαφή με τον δήμαρχο του Μιλάνου για να εξασφαλίσει την τυπική συγκατάθεση και οργάνωσε μόνος του ως την τελευταία πρακτική λεπτομέρεια την παρουσίαση του νέου του έργου, που είχε ολοκληρωθεί στις 10 Απριλίου 1874, στον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου στο Μιλάνο στις 22 Μαΐου 1874, ακριβώς στην επέτειο ενός χρόνου από τον θάνατο του Μαντσόνι. Της θριαμβευτικής πρεμιέρας ακολούθησαν εκτελέσεις στη Σκάλα του Μιλάνου, το Παρίσι, το Λονδίνο και τη Βιέννη. Παντού το Ρέκβιεμ έγινε δεκτό με ενθουσιασμό, που θα μπορούσε να συνοψισθεί στη σχετική δήλωση του Γιοχάνες Μπραμς: «Μόνο μία ιδιοφυία θα μπορούσε να γράψει ένα τέτοιο έργο».
Ωστόσο, η επίσημη ρωμαιοκαθολική Εκκλησία δεν αντιμετώπισε το έργο θετικά: διόλου τυχαία, ο πάπας Πίος Ι’ απαγόρευσε με εγκύκλιό του το 1903 να παρουσιάζονται στις εκκλησίες μουσικά έργα που απομακρύνονταν από τις παραδοσιακές αισθητικές αρχές του Γρηγοριανού Μέλους ή του Παλεστρίνα και υπερτόνιζε την ανάγκη, η εκκλησιαστική μουσική να ενισχύει το θρησκευτικό αίσθημα των πιστών. Υπό αυτό το πρίσμα, πράγματι το Ρέκβιεμ του Βέρντι -παρά τον τίτλο και το περιεχόμενό του- δεν είναι ένα τυπικά θρησκευτικό έργο.
Από τη γένεσή του μέχρι σήμερα, πολλοί είναι εκείνοι που βλέπουν σε αυτό έντονο το στοιχείο της όπερας και δεν έχουν τόσο άδικο, αν αναλογιστεί κανείς ότι το έργο γράφτηκε από έναν από τους μεγαλύτερους συνθέτες όπερας όλων των εποχών και πως τόσο η δραματικότητά του όσο και η τελειομανής φροντίδα για την ανάδειξη της ανθρώπινης φωνής παραπέμπουν ευθέως στον ηχητικό κόσμο της βερντιανής όπερας.
Ωστόσο, η βαθύτερη ουσία του Ρέκβιεμ (και ίσως ένας από τους λόγους της διαχρονικής του απήχησης) είναι η ανθρωποκεντρική του διάσταση. Ο Βέρντι δεν επιχείρησε ούτε να ενισχύσει την πίστη, ούτε να εγείρει τον φόβο για την Ημέρα της Κρίσης ούτε να τονώσει την ελπίδα της αιώνιας ανάπαυσης στον παράδεισο. Ερχόμενος αντιμέτωπος με το αμετάκλητο γεγονός του θανάτου, τη σφραγίδα της ανθρώπινης τραγικότητας, θέλησε η μουσική του να υμνήσει τον Άνθρωπο, να περιγράψει την άσβεστη μεταφυσική αγωνία του, το δέος του απέναντι στο άγνωστο, τη στάση του απέναντι στο Θεό, ταλαντευόμενη ανάμεσα στην πίστη και στην αμφιβολία. Η βαθιά συναισθηματικότητα της μουσικής επικεντρώνεται και εκφράζει πολύ περισσότερο το μυστήριο της εφήμερης ανθρώπινης ύπαρξης, που είναι άλλωστε πιο γοητευτικό μυστήριο από εκείνο της ύπαρξης του Θεού.
Το πρόγραμμα με μια ματιά
ΤΖΟΥΖΕΠΕ ΒΕΡΝΤΙ (1813-1901)
Messa da Requiem (εις μνήμην του Αλεσάντρο Μαντσόνι)
ΣΟΛΙΣΤ
Μίινα-Λίισα Βέρελε, υψίφωνος
Ριχάμπ Σαγιέμπ, μεσόφωνος
Μπάρι Μπάνκς, τενόρος
Αλέξανδρος Σταυρακάκης, βαθύφωνος
ΜΟΥΣΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ
Λουκάς Καρυτινός
ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ
Χορωδία της ΕΡΤ
Χορωδία των Μουσικών Συνόλων του Δήμου Αθηναίων
Amadeus Mixed Choir, Διεύθυνση χορωδίας: Svilen Simeonov
Ιωάννα Βλαγκούλη, βοηθός αρχιμουσικού
Τζουζέπε Βέρντι – Ρέκβιεμ, Ηρώδειο, Πέμπτη 29 Ιουνίου, ώρα 21:00. Τιμές εισιτηρίων: Από 15 έως 75 ευρώ. Φοιτητικό/ 65+/ Καλλιτεχνικών σωματείων 24€, 20€, 16€, 12€, Ανέργων/ Σπουδαστικό Καλλιτεχνικών Σχολών 5€. Προπώληση εισιτηρίων: aefestival.gr & viva.gr, κεντρικά εκδοτήρια Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, Πλατεία Συντάγματος (info point Δήμου Αθηναίων), τηλ. 211 8008181, κρατήσεις ΑΜΕΑ τηλ. 210 3221 897