Σε μια απόσταση 124 ετών φωτός από τη Γη, ένας εξωπλανήτης με την ονομασία K2-18 b έδωσε στους επιστήμονες την ισχυρότερη ένδειξη ως σήμερα για ύπαρξη εξωγήινης ζωής πέρα από το ηλιακό μας σύστημα. Η παρατήρηση έγινε από το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb και οι επιστήμονες μιλούν πλέον για ένα πιθανό «σημείο καμπής» στην ιστορία της αστρονομίας και της ίδιας της ανθρωπότητας.
Η ανακάλυψη αφορά δύο χημικές ενώσεις – το διμεθυλοσουλφίδιο (DMS) και το διμεθυλοδισουλφίδιο (DMDS) – που στη Γη παράγονται αποκλειστικά από ζωντανούς οργανισμούς, κυρίως θαλάσσια φυτοπλαγκτόν. Η παρουσία αυτών των ενώσεων στην ατμόσφαιρα του πλανήτη K2-18 b προκάλεσε ενθουσιασμό, αλλά και μεγάλη επιστημονική επιφυλακτικότητα.
Ο καθηγητής Νίκου Μαντουσούνταν, αστροφυσικός στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και επικεφαλής της ομάδας παρατήρησης, σημείωσε πως «πρόκειται για την ισχυρότερη ένδειξη μέχρι στιγμής για βιολογική δραστηριότητα πέρα από το ηλιακό μας σύστημα». «Όμως είμαστε πολύ προσεκτικοί. Πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί τόσο για την εγκυρότητα του σήματος όσο και για το τι πραγματικά σημαίνει», τόνισε.
Ένας πλανήτης με προοπτικές ζωής
Ο K2-18 b βρίσκεται στον αστερισμό του Λέοντα, είναι σχεδόν εννέα φορές μεγαλύτερη μάζα από τη Γη και 2,6 φορές μεγαλύτερο μέγεθος. Περιστρέφεται γύρω από ένα ψυχρό ερυθρό νάνου, μικρότερο από τον Ήλιο, εντός της αποκαλούμενης «κατοικήσιμης ζώνης», δηλαδή σε απόσταση που θεωρητικά επιτρέπει την ύπαρξη υγρού νερού.
Το 2019, το τηλεσκόπιο Hubble είχε εντοπίσει υδρατμούς στην ατμόσφαιρά του. Αν και αργότερα αποδείχθηκε πως επρόκειτο κυρίως για μεθάνιο, η ομάδα του Μαντουσούνταν συνέχισε τις παρατηρήσεις και κατέληξε ότι πρόκειται πιθανώς για έναν υδάτινο κόσμο, καλυμμένο από έναν τεράστιο ωκεανό – υπόθεση που παραμένει υπό συζήτηση στην επιστημονική κοινότητα.
Πώς έγινε η ανίχνευση
Οι επιστήμονες μελετούν εξωπλανήτες με τη μέθοδο της φασματοσκοπίας: καταγράφουν το φως που περνά μέσα από την ατμόσφαιρα του πλανήτη καθώς αυτός διασχίζει μπροστά από το άστρο του και εντοπίζουν τα «δαχτυλικά αποτυπώματα» συγκεκριμένων μορίων.
Στην περίπτωση του K2-18 b, παρατηρήθηκε μια απότομη μείωση σε μήκη κύματος που απορροφώνται από τις ενώσεις DMS και DMDS. «Το σήμα ήρθε δυνατό και καθαρό», δήλωσε ο Μαντουσούνταν. «Το να μπορούμε να ανιχνεύσουμε αυτά τα μόρια σε κατοικήσιμους πλανήτες, είναι κάτι που πετυχαίνουμε για πρώτη φορά ως ανθρωπότητα… Είναι απίστευτο ότι αυτό είναι πλέον δυνατό».
Οι συγκεντρώσεις των μορίων στον K2-18 b εμφανίζονται χιλιάδες φορές υψηλότερες από αυτές που υπάρχουν στη Γη, ενώ τα ευρήματα καταγράφονται με επίπεδο στατιστικής αξιοπιστίας «τριών σίγμα», δηλαδή με πιθανότητα σφάλματος μόλις 0,3%. Αν και αυτό δεν θεωρείται απόλυτη απόδειξη, οι επιστήμονες συμφωνούν πως πρόκειται για ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό εύρημα.
Επιστημονικές επιφυλάξεις και σκεπτικισμός
Ωστόσο, ταυτόχρονα, η επιστημονική κοινότητα κρατά χαμηλά τον πήχη. Οι συνθήκες στον K2-18 b δεν είναι πλήρως κατανοητές. Μερικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι μπορεί να πρόκειται για πλανήτη αερίου ή ακόμα και με ωκεανούς από μάγμα. Επιπλέον, υπάρχουν και άλλες – αν και απίθανες – εξηγήσεις για την παρουσία DMS, όπως η μεταφορά από κομήτες ή η παραγωγή μέσω γεωλογικών διεργασιών. «Η ζωή είναι ένα ενδεχόμενο, αλλά είναι μόνο ένα από τα πολλά», εξηγεί η Δρ Νόρα Χάνι από το Πανεπιστήμιο της Βέρνης, επισημαίνοντας ότι έχει εντοπιστεί DMS και σε παγωμένο, άψυχο κομήτη.
«Η μέτρηση της ατμόσφαιρας ενός πλανήτη ίσως ποτέ να μην προσφέρει το απόλυτο στοιχείο ύπαρξης ζωής. Ίσως τελικά χρειαστούμε τεχνοϋπογραφές – για παράδειγμα, ένα μήνυμα από εξωγήινο πολιτισμό», συμπληρώνει η Δρ Κάρολαϊν Μόρλεϊ από το Πανεπιστήμιο του Τέξας.
Ακόμα πιο επιφυλακτική εμφανίστηκε η Δρ Τζο Μπάρστοου από το Open University του Ηνωμένου Βασιλείου: «Το επίπεδο σκεπτικισμού για ισχυρισμούς περί εξωγήινης ζωής είναι μόνιμα στο 11 (σ.σ. με ανώτατο επίπεδο το 10)», λέει, τονίζοντας ότι για μια τόσο βαθιά ανακάλυψη και έναν τόσο κρίσιμο ισχυρισμό, απαιτείται εξαιρετικά υψηλό επίπεδο απόδειξης.
Τι σημαίνει η ανακάλυψη για την ανθρωπότητα
Όπως επισημαίνει ο καθηγητής Μαντουσούνταν, η ανακάλυψη δεν χρειάζεται να βασίζεται σε ένα «ταξίδι» στον πλανήτη: «Στην αστρονομία, το ζήτημα δεν είναι αν μπορούμε να πάμε εκεί. Αναζητούμε αν οι νόμοι της βιολογίας είναι καθολικοί. Δεν είναι ανάγκη να κολυμπήσουμε στα νερά για να πιάσουμε ψάρι».
Η ιστορική σημασία τέτοιων ανακαλύψεων δεν βρίσκεται μόνο στη γνώση, αλλά και στην ψυχολογική και πολιτισμική τους επίδραση. Όπως οι πρώτες εικόνες της Γης από το διάστημα, έτσι και μια πιθανή επιβεβαίωση εξωγήινης ζωής – ακόμη κι αν δεν έρθουμε σε επαφή μαζί της – θα αλλάξει την ανθρώπινη αυτοαντίληψη.
«Όταν κοιτάμε τον ουρανό, δεν θα βλέπουμε μόνο φυσικά σώματα (άστρα, πλανήτες κ.α.) – θα βλέπουμε έναν ζωντανό ουρανό», υπογραμμίζει ο Μαντουσούνταν. «Οι κοινωνικές επιπτώσεις θα είναι τεράστιες. Θα αλλάξει τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας και τους άλλους. Τα όρια – γλωσσικά, πολιτικά, γεωγραφικά – θα διαλυθούν και θα αναγνωρίσουμε ότι είμαστε όλοι ένα, ως ανθρωπότητα. Αυτό θα μας φέρει πιο κοντά. Θα είναι ένα ακόμη βήμα στην εξέλιξή μας».
Το μέλλον της αναζήτησης ζωής
Οι επιστημονικές ανακαλύψεις αυτού του τύπου δεν προσφέρονται για πανηγυρισμούς. Η συγκεκριμένη περισσότερο θα πυροδοτήσει μια νέα επιστημονική αντιπαράθεση για το αν τα αποτυπώματα DMS/DMDS έχουν βιολογική ή μη προέλευση. Όμως όσο συγκεντρώνονται περισσότερα δεδομένα από περισσότερους πλανήτες, η επιστημονική κοινότητα αναμένεται να προσεγγίζει όλο και περισσότερο την απάντηση στο ερώτημα ύπαρξης ζωής.
Το Ευρωπαϊκό Νότιο Αστεροσκοπείο ετοιμάζει το νέο Μεγάλο Τηλεσκόπιο (ELT), ενώ η NASA σχεδιάζει το διαστημικό παρατηρητήριο Habitable Worlds Observatory για τη δεκαετία του 2030. Αυτά τα όργανα υπόσχονται λεπτομερέστερες παρατηρήσεις και αναλύσεις.
Παράλληλα, οι έρευνες συνεχίζονται και στο δικό μας ηλιακό σύστημα. Η ESA σχεδιάζει για το 2028 το ρομποτικό όχημα ExoMars που θα ψάξει για ίχνη ζωής κάτω από την επιφάνεια του Άρη. Αποστολές προς τα παγωμένα φεγγάρια του Δία και του Κρόνου αναζητούν ενδείξεις για υπόγειους ωκεανούς, ενώ η αποστολή Dragonfly θα φτάσει στον Τιτάνα το 2034.
«Θα με εξέπληττε αν δεν υπήρχε ζωή σε κάποιο από τα φεγγάρια. Αν υπάρχουν θερμότητα, νερό και οργανικά χημικά, τότε οι πιθανότητες είναι πολλές», σημειώνει η καθηγήτρια Μισέλ Ντόχερτι από το Imperial College, μία από τις κορυφαίες στον τομέα της.
Πιο κοντά στην απάντηση του «αν είμαστε μόνοι»
Ο Μαντουσούνταν θεωρεί ότι η απλή ζωή στο σύμπαν θα πρέπει να είναι κοινή, όμως το πέρασμα από το απλό στο πολύπλοκο και κατόπιν στο νοήμον είναι μια διαφορετική ιστορία: «Δεν ξέρουμε ακόμη πώς γίνεται αυτό το πέρασμα, ποιοι είναι οι παράγοντες που οδηγούν σε αυτήν την εξέλιξη».
Ο Δρ Ρόμπερτ Μάσεϊ από τη Βασιλική Αστρονομική Εταιρεία το θέτει ως εξής: «Η ανακάλυψη ακόμη και της πιο απλής μορφής ζωής θα μειώσει ακόμη περισσότερο την ‘ιδιαιτερότητα’ του ανθρώπου. Σταδιακά έχουμε πάψει να είμαστε το κέντρο του σύμπαντος. Και αυτή θα είναι ακόμη μία μετατόπιση».
Η επιστημονική ανακάλυψη για τον πλανήτη K2-18 b δεν είναι ακόμη απόδειξη ζωής. Όμως είναι η πιο κοντινή ένδειξη που έχουμε βρει ποτέ. Αν επιβεβαιωθεί, θα είναι το γεγονός που θα μας αναγκάσει να ξανασκεφτούμε τη θέση μας στο σύμπαν. Όχι μόνο από επιστημονική σκοπιά, αλλά και υπαρξιακή.
