Μια νέα εποχή φαίνεται να ανατέλλει για την δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων στην πατρίδα μας.
Δεν αφορά μόνο την ψήφιση του εμβληματικού νόμου 5034/2023, αλλά πρόκειται για μια σειρά ελπιδοφόρων εξελίξεων που μας κάνει να αντιμετωπίζουμε το μέλλον της δωρεάς και μεταμόσχευσης οργάνων με ιδιαίτερη αισιοδοξία.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα σχεδόν από την αρχή, αναφερόμενοι εν συντομία στην «μεγάλη εικόνα», δηλαδή στην παρουσία και το έργο των Μονάδων Μεταμόσχευσης σε όλη την επικράτεια, την ρηξικέλευθη υιοθέτηση του θεσμού του Τοπικού Συντονιστή Μεταμόσχευσης, το νέο, σύγχρονο, νομοθετικό πλαίσιο, τις δράσεις του ΕΟΜ και του Ιδρύματος Ωνάση για την προώθηση της κουλτούρας της Δωρεάς και Μεταμόσχευσης Οργάνων στην πατρίδα μας.
Ο «χάρτης» των Μονάδων Μεταμόσχευσης στην Ελλάδα
Στην πατρίδα μας δραστηριοποιούνται οι ακόλουθες Μονάδες Μεταμόσχευσης:
• Στο ΕΚΠΑ και το «Λαϊκό» Νοσοκομείο λειτουργούν προγράμματα Μεταμόσχευσης Νεφρού Ενηλίκων/Παίδων από αποβιώσαντες και ζώντες δότες και Μεταμόσχευσης Ήπατος ενηλίκων από αποβιώσαντες δότες. Η μεταμοσχευτική δραστηριότητα από το 2017 είναι σταθερά πάνω από 100 μεταμοσχεύσεις ετησίως, με τις μεταμοσχεύσεις από ζώντα δότη νεφρού να αποτελούν το 60% της συνολικής μεταμοσχευτικής δραστηριότητας. Το πρόγραμμα μεταμοσχεύσεων από ζώντα δότη στοχεύει στη μέγιστη δυνατή αξιοποίησή τους με αποτέλεσμα στη Μονάδα Μεταμόσχευσης Νεφρού του Λαϊκού Νοσοκομείου να διενεργείται το 76% του συνόλου των μεταμοσχεύσεων από ζώντα δότη στη χώρα. Από το 2020, σε συνεργασία με το Αναισθησιολογικό και το Παιδονεφρολογικό τμήμα του Νοσοκομείου «Αγλαΐα Κυριακού» και το Αναισθησιολογικό Τμήμα του Λαϊκού, έχουν διενεργηθεί επίσης περισσότερες από 30 παιδιατρικές μεταμοσχεύσεις νεφρού.
• Η χειρουργική κλινική Μεταμοσχεύσεων Α.Π.Θ. και το «Ιπποκράτειο» Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης λειτουργούν προγράμματα: Μεταμόσχευσης Νεφρού Ενηλίκων/ Παίδων, Μεταμόσχευσης Ήπατος Ενηλίκων/Παίδων και Μεταμόσχευσης Παγκρέατος. Η κλινική αποτελεί το πιο ενεργό κέντρο στη μεταμόσχευση ήπατος.
• Πρόγραμμα Μεταμόσχευσης Νεφρού ενηλίκων διαθέτει και το ΓΝΑ Ευαγγελισμός, με σημαντική συνεισφορά στην ετήσια μεταμοσχευτική δραστηριότητα της χώρας.
• Το Πρόγραμμα Μεταμόσχευσης Καρδιάς του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου, έχει μακρόχρονη διαδρομή αφού λειτουργεί από το 1995. Το 2020 έγινε η έναρξη της λειτουργίας του Προγράμματος Μεταμόσχευσης Πνευμόνων σε συνεργασία με το ΠΓΝ «Αττικόν».
• Τέλος, πρόγραμμα Μεταμόσχευσης Νεφρού ενηλίκων και παγκρέατος διαθέτει το ΠΓΝ Πατρών και πρόγραμμα Μεταμόσχευσης Νεφρού ενηλίκων το ΠΓΝ Ιωαννίνων, τα οποία, μετά και την πρόσφατη συνεργασία τους, προσβλέπουν σε σημαντική αναβάθμιση της μεταμοσχευτικής τους δραστηριότητας.
Δραστηριότητα των Μονάδων Μεταμόσχευσης στην Ελλάδα: η αισιόδοξη εικόνα σε αριθμούς
Το 2023 συνεχίζει να μας εκπλήσσει ευχάριστα, αφού το φετινό πρόγραμμα μεταμοσχεύσεων έχει ήδη υπερκεράσει την συνολική μεταμοσχευτική δραστηριότητα του 2022, ενώ απομένουν πάνω από δύο μήνες έως το τέλος του έτους.
Το πρόγραμμα μεταμόσχευσης νεφρού «δίνει τον τόνο», συμβάλλοντας καθοριστικά στην υπεροχή που διαφαίνεται έναντι της περυσινής χρονιάς.
Από τα πρώτα συμπεράσματα που εξάγονται από την στατιστική ανάλυση των δεδομένων που διαθέτουμε, ευκρινώς ανιχνεύεται η ευεργετική επίδραση της συμμετοχής των Τοπικών Συντονιστών Μεταμόσχευσης στον εντοπισμό των δυνητικών δοτών στα Νοσοκομεία που δραστηριοποιούνται: Η κλινική διάγνωση περισσότερων αποβιωσάντων με εγκεφαλικό θάνατο, η ενδεδειγμένη και με σεβασμό προσέγγιση και ενημέρωση των οικείων τους, απέφεραν σημαντικά περισσότερους δυνητικούς δότες. Η με αίσθημα ευθύνης φροντίδα των δοτών εντός των ΜΕΘ από το άξιο προσωπικό, έδωσε στην συνέχεια την δυνατότητα μετεξέλιξής τους σε πραγματικούς δότες, μέσω της δωρεάς έστω και ενός πολύτιμου μοσχεύματος, για την σωτηρία κάποιου βαρέως πάσχοντος συνανθρώπου τους: Αλτρουισμός σε όλο του το μεγαλείο – προσφορά ζωής και ελπίδας μέσα από την απώλεια της δικής τους ζωής…
Οι καρποί της συντονισμένης προσπάθειας όλων των συμμετεχόντων φορέων και προσώπων στα Δίκτυα Δωρεάς οργάνων, αποτυπώνεται στον ανωτέρω παρατιθέμενο Δείκτη Δωρεάς Οργάνων, ο οποίος ενώ επί πολλά χρόνια είχε «παγώσει» κάτω από τους 5 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού (μία από τις χειρότερες επιδόσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο), δείχνει από το 2022 και μετά να κινείται έντονα ανοδικά. Παρόλο που ακόμη βρισκόμαστε μακριά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (ο οποίος κινείται πάνω από τους 20 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού), εδραιώνεται η πεποίθηση ότι τα ενθαρρυντικά αποτελέσματα της τελευταίας διετίας είναι μόνον…η αρχή!
Ας δούμε όμως στην συνέχεια πως προέκυψε ο θεσμός του Τοπικού Συντονιστή, αλλά και μια πλειάδα άλλων ευεργετικών νομοθετικών διατάξεων.
Το νέο, σύγχρονο νομοθετικό πλαίσιο: Ο Τοπικός Συντονιστής Μεταμοσχεύσεων και οι άλλες μεγάλες αλλαγές
Με τον νέο νόμο 5034/2023, για πρώτη φορά θεσμοθετήθηκε ο τοπικός συντονιστής μεταμοσχεύσεων, δηλαδή ο επαγγελματίας υγείας ο οποίος τοποθετείται σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας των νοσοκομείων και έχει ως μοναδικό αντικείμενο την προώθηση της δωρεάς οργάνων και των μεταμοσχεύσεων.
Ήδη, ως ένα είδος πιλοτικής εφαρμογής, με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Ωνάση έχουν τοποθετηθεί από τον Απρίλιο του 2022 πέντε συντονιστές μεταμοσχεύσεων σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας των νοσοκομείων ΚΑΤ, Ευαγγελισμός, Σωτηρία, Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης, Πανεπιστημιακό Ιωαννίνων (επιπλέον δύο τοποθετήθηκαν στις αρχές Ιανουαρίου 2023 στο Παπανικολάου και το Πανεπιστημιακό Ηρακλείου), με πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα, με υπερδιπλασιασμό των αναφορών για άτομα με εγκεφαλικό θάνατο, τα οποία δυνητικά θα μπορούσαν να καταστούν δότες, και αντίστοιχη αύξηση των δοτών. Το Ίδρυμα Ωνάση ανανέωσε την χρηματοδότηση αυτή για δύο ακόμη χρόνια, ενώ οι 7 τοπικοί συντονιστές έχουν επεκτείνει την δράση τους και σε δεύτερο νοσοκομείο ευθύνης τους.
Εναπόκειται πλέον στην Πολιτεία να προβεί στην πρόσληψη και αξιοποίηση τουλάχιστον 20 ακόμη τοπικών συντονιστών στο άμεσο μέλλον, ώστε να ενισχυθεί περαιτέρω η παρουσία τους σε ακόμη περισσότερα μεγάλα νοσοκομεία σε όλη την ελληνική επικράτεια.
Στον νέο νόμο περιλαμβάνονται επίσης και οι ακόλουθες σημαντικές διατάξεις:
• Αναγνωρίζεται για πρώτη φορά η δυνατότητα για μεταμόσχευση οργάνων από δότη μετά από καρδιακό θάνατο, κάτι που γίνεται ήδη στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης.
• Προβλέπεται η αναβάθμιση της Επιτροπής Ζώντα Συναισθηματικού Δότη και η οργάνωση αυτής σε δύο αυτοτελή τμήματα, ώστε να μην υπάρχει καθυστέρηση στην παροχή της σχετικής άδειας
• Θεσπίζεται η υποχρέωση των Μονάδων Μεταμόσχευσης να παρακολουθούν τον δωρητή τουλάχιστον μία φορά κατ’ έτος και εφ’ όρου ζωής του.
• Προβλέπεται ως κανόνας η κατά προτεραιότητα διενέργεια των χειρουργικών πράξεων της αφαίρεσης και της μεταμόσχευσης σε σχέση με τις λοιπές χειρουργικές επεμβάσεις.
Ένας σύγχρονος και δυναμικός Ελληνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων: Ποιότητα και Αξιολόγηση
Ο νόμος 5034/2023 προβλέπει επίσης ριζικές αλλαγές και αναβάθμιση του ρόλου του ΕΟΜ, ο οποίος μετονομάζεται σε Ελληνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων, ενώ, κυρίως, αποκτά ευελιξία, σύγχρονο οργανόγραμμα, αλλά και τους ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους για την επίτευξη των στόχων του. Οι σχετικές υπουργικές αποφάσεις βρίσκονται ήδη υπό εκτεταμένη επεξεργασία και αναμένεται να δημοσιοποιηθούν στο άμεσο μέλλον. Δίνονται στον ΕΟΜ κρίσιμες αποφασιστικές αρμοδιότητες για τη ρύθμιση, τον έλεγχο και την αξιολόγηση του όλου συστήματος των μεταμοσχεύσεων, ιδίως σε σχέση με τις Δομές Μεταμόσχευσης της χώρας: θεσμοθετούνται κριτήρια αξιολόγησης των μεταμοσχευτικών κέντρων και σύστημα παρακολούθησης και ελέγχου της συνδρομής των κριτηρίων αυτών στην βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Επίσης, στον Οργανισμό προστίθενται τμήματα που θα εκσυγχρονίσουν τη λειτουργία του, όπως το τμήμα στατιστικής ανάλυσης και ψηφιακής υποστήριξης, με την προοπτική της πλήρους ψηφιοποίησης του συστήματος και την δημιουργία ενός ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος Μεταμοσχεύσεων (ΠΣΜ), σε αγαστή συνεργασία με την ΗΔΙΚΑ.
Παράλληλα και σε εναρμόνιση με τον νέο νόμο, μέσω χρηματοδοτούμενης από το ΕΣΠΑ Πράξης, την οποία εκπονεί ο ΕΟΜ και ολοκληρώνεται με επιτυχία έως το τέλος του 2023, παρέχεται η δυνατότητα ενός πλήρους και συνεκτικού πλαισίου/προγράμματος Ποιότητας και Ασφάλειας. Το πρόγραμμα διατρέχει όλο το σύστημα δωρεάς και μεταμοσχεύσεων, με προσδοκώμενο αποτέλεσμα την μεγάλη αναβάθμιση της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχονται στους επωφελούμενους συμπολίτες μας. Το πλαίσιο δωρεάς και μεταμόσχευσης εκσυγχρονίζεται, οι διαδικασίες προτυποποιούνται και εξειδικεύονται, υιοθετούνται οι βέλτιστες διεθνείς πρακτικές, τόσο σε κλινικό όσο και σε επιχειρησιακό επίπεδο, ενώ αναπτύσσονται και καθιερώνονται δείκτες ποιότητας και απόδοσης (KPIs) για την παρακολούθηση, αξιολόγηση και βελτίωση των πολιτικών δωρεάς και μεταμόσχευσης οργάνων.
Αδήριτη η ανάγκη για επαρκή χρηματοδότηση
Η Πολιτεία, μέσω των συναρμόδιων Υπουργείων Υγείας και Οικονομικών, αναγνωρίζοντας τις αυξημένες οικονομικές ανάγκες του ταχέως αναπτυσσόμενου προγράμματος δωρεάς και μεταμόσχευσης οργάνων προχώρησε στην έκδοση της ΥΑ Γ2δ/οικ. 27296/2023, με την οποία προέβη σε σημαντική αναθεώρηση των σχετικών Κλειστών Ενοποιημένων Νοσηλίων (ΚΕΝ), στοχεύοντας στην ικανοποιητική αποζημίωση όλων των εμπλεκόμενων φορέων της αλυσίδας δωρεάς/μεταμόσχευσης (Νοσοκομείων Δωρεάς, Χειρουργικών Ομάδων Αφαίρεσης οργάνων, Μονάδων Μεταμόσχευσης).
Ίδρυμα Ωνάση: πρωτοπορία και κοινωνική προσφορά
Πέραν της μεγάλης του συνεισφοράς στην καθιέρωση και χρηματοδότηση του προγράμματος του Τοπικού Συντονιστή που αναφέραμε παραπάνω, είναι απαραίτητη μια ξεχωριστή αναφορά και στην λοιπή πολύτιμη προσφορά του Ιδρύματος Ωνάση, με την ανάληψη της πρωτοβουλίας αναμόρφωσης του χάρτη της δωρεάς οργάνων και των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας, με επίκεντρο την εκπόνηση του Εθνικού Σχεδίου για την Δωρεά και την Μεταμόσχευση οργάνων και την κατασκευή του Ωνάσειου Εθνικού Μεταμοσχευτικού Κέντρου (ΩΕΜΕΚ). Σε συνεργασία με τον Ελληνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ) και το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο (ΩΚΚ), υλοποιείται μια ολιστική παρέμβαση η οποία έχει ως επιπλέον στόχους την ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού, αλλά και την ευαισθητοποίηση των πολιτών γύρω από τη δωρεά οργάνων. Το Ίδρυμα Ωνάση στέκεται αρωγός στο έργο της πολιτείας και του ΕΟΜ, συνεισφέροντας ουσιαστικά στη ριζική ανοικοδόμηση του τομέα των μεταμοσχεύσεων. Αιχμή του δόρατος, σε αυτή τη μεγάλη προσπάθεια, όπως αναφέρθηκε ήδη, αποτελεί η δημιουργία του ΩΕΜΕΚ το οποίο υπολογίζεται να λειτουργήσει μέχρι το τέλος του 2024, αλλά και η πραγματοποίηση μιας σειράς άλλων δράσεων με στόχο την ευρεία ενημέρωση της ελληνικής κοινωνίας, αλλά και την εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού που εμπλέκεται με την δωρεά και μεταμόσχευση οργάνων :
• Η διεξαγωγή του ολοκληρωμένου και έγκυρου εκπαιδευτικού-ενημερωτικού προγράμματος ενηλίκων «Organmeetings», μια σταθερή επαφή με τους πολίτες μέσα από διαδικτυακά σεμινάρια (webinars), τα οποία πραγματοποιούνται από εξειδικευμένους εκπροσώπους και συνεργάτες του ΕΟΜ.
• Το υπέροχο ταξίδι των «Οργανούληδων», του αγαπημένου εκπαιδευτικού προγράμματος για τα Δημοτικά Σχολεία όλης της χώρας, το οποίο συνεχίζεται για τρίτη χρονιά με πρωτόγνωρη συμμετοχή και θερμότατη υποδοχή από μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς.
• Η δυναμική συμμετοχή, σε συνεργασία με τον Ελληνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων, την Ελληνική Εταιρία Μεταμοσχεύσεων και το ΩΚΚ, στο μεγαλύτερο και σημαντικότερο συνέδριο του κλάδου των μεταμοσχεύσεων παγκοσμίως, στο ESOT Congress 2023, το οποίο μάλιστα είχαμε την χαρά να φιλοξενήσουμε στην Αθήνα: διεξήχθη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στο διάστημα από 17 έως τις 20 Σεπτεμβρίου, με μεγάλη επιστημονική και οργανωτική επιτυχία, που αναμφισβήτητα αναβαθμίζει την θέση της χώρας μας στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο μεταμοσχευτικό γίγνεσθαι.
• Το νέο σημείο συνάντησης που δημιουργήθηκε για την καινοτομία, τις βέλτιστες πρακτικές και τις μελλοντικές τάσεις στον κόσμο των μεταμοσχεύσεων. Το Ίδρυμα Ωνάση, υπό την επιστημονική αιγίδα του Ελληνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων, προχωράει, για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, στη διοργάνωση δύο Transplant Masterclasses, ενός διαδικτυακού και ενός με φυσική παρουσία, για τους επαγγελματίες υγείας που δραστηριοποιούνται στον χώρο της δωρεάς και μεταμόσχευσης οργάνων, αλλά και γενικότερα για όσους ενδιαφέρονται να εμπλουτίσουν την επιστημονική τους γνώση στο πεδίο αυτό. Η φετινή διαδικτυακή συνάντηση διεξήχθη, με πολύ μεγάλη επιτυχία, στις 9 Οκτωβρίου, με θέμα «Το αξιοθαύμαστο ταξίδι της παιδιατρικής μεταμόσχευσης», με εκλεκτούς ομιλητές διεθνούς κύρους και μαζική διαδικτυακή παρουσία συμμετεχόντων, ενώ το δια ζώσης Masterclass θα διεξαχθεί το τριήμερο 24-26 Νοεμβρίου.
Τα μηνύματα αισιοδοξίας
Η συνολική προσπάθεια που γίνεται είναι, θα τολμούσαμε να πούμε, κοσμογονική. Η επίσημη Πολιτεία, η επιστημονική κοινότητα και η ελληνική κοινωνία γενικότερα, είναι πιο έτοιμες από ποτέ να αγκαλιάσουν την ιδέα της δωρεάς και της μεταμόσχευσης οργάνων.
Η Ελλάδα έχει τώρα την δυνατότητα να εισέλθει στον διεθνή χάρτη των μεταμοσχεύσεων με αξιώσεις, να καταστεί από παρίας, πρωταγωνιστής, να προσφέρει ζωή και ευζωία σε χιλιάδες πάσχοντες συνανθρώπους μας, που ζουν για την ημέρα που θα λάβουν το πολυπόθητο μόσχευμα…
Η ευκαιρία που μας δίνεται είναι μοναδική και δεν πρέπει να χαθεί!