Τα αντιβιοτικά αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ανθρωπίνου πνεύματος, αφού χάρη σε αυτά λοιμώξεις που ήταν θανατηφόρες αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά. Για παράδειγμα, η μηνιγγίτιδα που πρίν τα αντιβιοτικά ήταν σχεδόν πάντα θανατηφόρα, σήμερα έχει θνητότητα μικρότερη του 10%. Η μικροβιακή αντοχή είναι η ικανότητα των μικροοργανισμών, όπως τα βακτήρια, να γίνονται όλο και πιο ανθεκτικά σε ένα αντιμικροβιακό στο οποίο ήταν αρχικά ευαίσθητα. Πρόκειται για μια «σιωπηλή πανδημία», η οποία, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), απειλεί να καταστήσει αναποτελεσματική τη σύγχρονη ιατρική, θέτοντας σε κίνδυνο ζωές, θεραπείες και χειρουργικές επεμβάσεις. Εκτιμάται ότι το 2024, περισσότεροι από 1,3 εκατομμύρια θάνατοι παγκοσμίως οφείλονταν άμεσα σε ανθεκτικές λοιμώξεις, ενώ έως το 2050 οι λοιμώξεις από ανθεκτικά μικρόβια θα αποτελούν το πρώτο αίτιο θανάτου παγκοσμίως. Θα είναι η «εποχή-μετά-τα-αντιβιοτικά» που δεν θα υπάρχουν διαθέσιμα αποτελεσματικά αντιβιοτικά. Το πρόβλημα έχει επίσης οικονομικές συνέπειες: αυξημένο κόστος περίθαλψης, επιμήκυνση νοσηλειών, και επιβάρυνση συστημάτων υγείας. Ο ΟΟΣΑ εκτιμά ότι η αντοχή θα μπορούσε να κοστίζει έως και 3,5 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως στα συστήματα υγείας της Ευρώπης μέχρι το 2030.
Το κυριότερο αίτιο που οδηγεί στην εμφάνιση της μικροβιακής αντοχής είναι η υπερκατανάλωση και κακή χρήση αντιβιοτικών. Η υπερκατανάλωση δεν αφορά μόνο την ανθρώπινη χρήση αλλά και την χρήση στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με τα ζώα και το περιβάλλον, δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο, που αντιμετωπίζεται μόνο με ολοκληρωμένες παρεμβάσεις στο πλαίσιο της προσέγγισης «Ενιαίας Υγείας». Οι κακές πρακτικές και συνθήκες υγιεινής στα διάφορα περιβάλλοντα παροχής υπηρεσιών υγείας ή στην τροφική αλυσίδα διευκολύνουν τη μετάδοση ανθεκτικών μικροοργανισμών. Η υποστελέχωση και η υπερπληρότητα των Ελληνικών νοσοκομείων επιδεινώνει το πρόβλημα της διασποράς.
Η Ελλάδα βρίσκεται στην κορυφή της Ευρώπης όσον αφορά τόσο στη συχνότητα και τη θνητότητα από πολυανθεκτικά μικρόβια όσο και την κατανάλωση αντιβιοτικών. Σύμφωνα με στοιχεία του 2020, η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε θανάτους που σχετίζονται με μικροβιακή αντοχή, με 20 θανάτους ανά 100.000 κατοίκους, σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 6 θανάτων. Συνολικά, καταγράφονται περίπου 2.100 θάνατοι ετησίως στη χώρα λόγω λοιμώξεων από ανθεκτικά μικρόβια. Η κατανάλωση αντιβιοτικών στην κοινότητα παραμένει υψηλή, με 28,5 ημερήσιες δόσεις ανά 1.000 κατοίκους, υπερβαίνοντας κατά πολύ τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 20 δόσεων. Την ίδια τάση ακολουθεί και η χορήγηση των αντιβιοτικών εντός νοσοκομείου. Επιπλέον, το 75% των Ελλήνων ανέφερε ότι έλαβε αντιβιοτικά το 2023, ενώ το 16% παραδέχτηκε ότι τα προμηθεύτηκε χωρίς ιατρική συνταγή .
Η Ελλάδα σε Ευρωπαϊκό επίπεδο έχει την υψηλότερη συχνότητα βακτηρίων που ανήκουν στην κατηγορία των «παθογόνων προτεραιότητας» του ΠΟΥ – μικρόβια που είναι εξαιρετικά ανθεκτικά και συχνά δεν υπάρχουν αποτελεσματικά φάρμακα για τη θεραπεία τους: τέτοια μικρόβια είναι η Klebsiella pneumoniae, το Acinetobacter baumannii, η Pseudomonas aeruginosa και οι ανθεκτικοί εντερόκοκκοι και σταφυλόκοκκοι, για να αναφέρουμε μερικά. Τα περισσότερα από αυτά είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά τελευταίας γραμμής. Το κλιμάκιο του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) που επισκέφθηκε την χώρα μας τον Απρίλιο 2024, χαρακτήρισε τα Ελληνικά νοσοκομεία ως «μη ασφαλές μέρος για ασθενείς», απευθύνοντας 66 συστάσεις για την καταπολέμηση του προβλήματος της νοσοκομειακής αντοχής.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα; Η λύση είναι η συνδυασμένη δράση σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Απαιτούνται:
- Πολιτικές Δημόσιας Υγείας, με οργάνωση εθνικών σχεδίων δράσης με επικέντρωση στην πρόληψη. Ανεύρεση χρηματοδοτικών εργαλείων για την στήριξη αυτών των πολιτικών.
- Ενίσχυση των Προγραμμάτων Επιτήρησης: Η δημιουργία ενός διασυνδεδεμένου ηλεκτρονικού συστήματος επιτήρησης της μικροβιακής αντοχής στα νοσοκομεία σε πραγματικό χρόνο και η εφαρμογή προγραμμάτων διαχείρισης αντιμικροβιακών ουσιών μπορούν να συμβάλουν στον περιορισμό της εξάπλωσης ανθεκτικών μικροβίων.
- Έλεγχος Λοιμώξεων στα Νοσοκομεία, με υιοθέτηση αυστηρών πρωτοκόλλων υγιεινής, πρόσληψη εξειδικευμένου προσωπικού, χρήση κατάλληλων αντισηπτικών και απομόνωση ασθενών με ανθεκτικά μικρόβια.
- Εφαρμογή και Ενίσχυση της Ηλεκτρονικής Συνταγογράφησης. Η υποχρεωτική χρήση της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης για τα αντιβιοτικά με την υποχρεωτική χρήση θεραπευτικών πρωτοκόλλων, μπορεί να περιορίσει την ανεξέλεγκτη διάθεσή τους και να διασφαλίσει την παρακολούθηση της κατανάλωσης.
- Εκπαίδευση και Ενημέρωση Πολιτών, με προώθηση υπεύθυνης στάσης απέναντι στα αντιβιοτικά: να χρησιμοποιούνται μόνο με ιατρική συνταγή και να ολοκληρώνεται η θεραπεία όπως συνιστά ο γιατρός.
- Έρευνα και Καινοτομία, με χορήγηση κινήτρων για την ανάπτυξη νέων αντιβιοτικών, εναλλακτικών θεραπειών, και διαγνωστικών εργαλείων ταχείας ανίχνευσης ανθεκτικών στελεχών.
Ήδη υπάρχουν πρωτοβουλίες που έχει αναλάβει κατά κύριο λόγο ο ΕΟΔΥ, αλλά και Ευρωπαϊκά Προγράμματα (πρόγραμμα REVERSE) ή το πρόγραμμα του Ιδρύματος Σ. Νιάρχος (πρόγραμμα GRIPP) για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Η Ελληνική Εταιρεία Λοιμώξεων έχει καταρτίσει οδηγό για την σωστή θεραπεία των λοιμώξεων και θα τον διανέμει δωρεάν. Όμως υπάρχουν ακόμα πολλά που πρέπει να γίνουν.
Συμπερασματικά, η μικροβιακή αντοχή είναι μια υγειονομική βόμβα έτοιμη να εκραγεί. Η Ελλάδα βρίσκεται ήδη σε κρίσιμο σημείο, όμως δεν είναι μόνη. Η αντιμετώπισή της απαιτεί παγκόσμια και εθνική δράση και συντονισμένες προσπάθειες από το κράτος, τους επαγγελματίες υγείας και το κοινό. Η πρόκληση είναι μεγάλη, αλλά η αδράνεια θα έχει ανυπολόγιστο κόστος — για όλους μας.
Παθολόγος – Λοιμωξιολόγος
Καθηγητής Παθολογικής Φυσιολογίας – Λοιμωξιολογίας
Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ
Πρόεδρος Επιτροπής Νοσοκομειακών Λοιμώξεων
Επιστημονικός Υπεύθυνος Μονάδας Λοιμώξεων
ΓΝΑ «Λαϊκό»
Πρόεδρος
Ελληνική Εταιρεία Λοιμώξεων
