Είναι γεγονός ότι η διακυβέρνηση Μητσοτάκη είναι μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες των τελευταίων 50 σχεδόν ετών για μια σειρά από λόγους που υπερβαίνουν τον σκοπό αυτού του άρθρου. Πριν από την αντιεπιστημονική και εξόχως αντιδραστική αποστροφή του ΠΘ περί μη αναγκαιότητας νοσηλείας σε ΜΕΘ, είχε προηγηθεί η αναφορά του ΠΘ περί της άψογης εκστρατείας εμβολιασμού που ο ίδιος οργάνωσε. Η συγκεκριμένη αναφορά δεν ήταν μεμονωμένη ούτε απερισκεψία ούτε λεκτικό ολίσθημα. Αντίθετα, είναι μέρος της συνολικής πολιτικής του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας υπό την ηγεσία του κυρίου Μητσοτάκη ευθύς εξαρχής έπειτα από την εκλογή του στην προεδρία του κόμματος η οποία επιτάθηκε αμέσως μετά από τη νίκη της Νέας Δημοκρατίας στις εκλογές του Ιουλίου 2019.
Μία από τις πρώτες κινήσεις του κυρίου Μητσοτάκη αμέσως μόλις ανέλαβε την πρωθυπουργία ήταν ο περίφημος νόμος για το επιτελικό κράτος. Ο νόμος αυτός διαφημίστηκε ως ένας νόμος επανίδρυσης σχεδόν του ελληνικού κράτους και της ελληνικής δημόσιας διοίκησης: με τον κύριο Μητσοτάκη ΠΘ και τον νόμο περί επιτελικού κράτους σε ισχύ αίφνης ο μεγάλος ασθενής της δημόσιας διοίκησης θα γιατρευόταν και θα λειτουργούσε πλέον άψογα. Ο νόμος περί επιτελικού κράτους δεν σχεδιάστηκε ούτε ψηφίστηκε προκειμένου να οδηγήσει την ελληνική δημόσια διοίκηση στον σωστό δρόμο. Ο νόμος περί επιτελικού κράτους σχεδιάστηκε προκειμένου να μεταφέρει όσο το δυνατόν περισσότερες αρμοδιότητες στο Μέγαρο Μαξίμου, στο πρωθυπουργικό επιτελείο —η σύνθεση του οποίου αξίζει να μελετηθεί και αναλυθεί αυτόνομα— και πολύ περισσότερο στο ίδιο το πρόσωπο του ΠΘ. Αν κάποιος διαβάσει αυτόν τον νόμο, θα μετρήσει 242 αναφορές στον ΠΘ: όλες οι περιγραφόμενες ενέργειες και αρμοδιότητες είτε είναι συνέπεια πρωθυπουργικής πρωτοβουλίας είτε εγκρίνονται από τον ΠΘ. Στο επιτελικό κράτος τίποτα δεν γίνεται χωρίς την έγκριση του ίδιου του ΠΘ, όλες οι εξουσίες απορρέουν από το πρόσωπο του ΠΘ και όλες επιστρέφουν στο πρόσωπο του ΠΘ. Ο νόμος για το επιτελικό κράτος δεν είναι εν ολίγοις ένας νόμος επανίδρυσης του κράτους—αν ήταν αυτό, θα αναφερόταν στον κρατικό μηχανισμό και στη δημόσια διοίκηση και όχι στον ΠΘ—αλλά εισαγωγής και νομοθέτησης ενός μοντέλου προσωπικής κυριαρχίας και συγκεντρωτικού κράτους με όλες τις εξουσίες να συγκεντρώνονται στο πρόσωπο του ΠΘκαι στο επιτελείο του. Άλλωστε, αυτό είναι κάτι που παραδέχθηκε και ο ίδιος στη συνέντευξή του στον κύριο Αλέξη Παπαχελά για την Καθημερινή: «Νομίζω ότι μάθαμε όλοι και τη σημασία του επιτελικού κέντρου, την ανάγκη του συντονισμού κεντρικά, από το Μέγαρο Μαξίμου με πολύ μεγάλη πειθαρχία.»
Οι συνεντεύξεις
Όποιος,-α έχει παρακολουθήσει τις συνεντεύξεις του κυρίου Μητσοτάκη, θα έχει επίσης παρατηρήσει ότι οι συνεντεύξεις είναι στημένες με τέτοιο τρόπο ώστε να επικεντρώνονται στο πρόσωπο του ΠΘ. Για παράδειγμα, εν μέσω του λεγόμενου πρώτου κύματος της πανδημίας και ενώ όλος ο πλανήτης προσπαθούσε να καταλάβει τι συμβαίνει με την COVID-19, ο ΠΘ δίνει συνέντευξη στον κύριο Παπαχελά με βασικά σημεία αναφοράς πώς βιώνει ο ΠΘ την πανδημία, πώς ο ΠΘ διοικεί το κράτος εν μέσω πανδημίας, πώς και γιατί ο ΠΘ διάλεξε τον (πλέον εξαφανισμένο για περισσότερο από έναν χρόνο) κύριο Σωτήρη Τσιόρδα (εκεί θα βρείτε και την απάντηση του ΠΘ για την απαρχή της σχέσης τους: «Τον Σωτήρη μού τον πρότεινε ο Βασίλης Κικίλιας λέγοντας μου ότι είναι ο καλύτερος γι’ αυτή τη δουλειά. Μίλησα, αποκτήσαμε πολύ γρήγορα μια πολύ καλή προσωπική επαφή. Ήξερα, φυσικά, και το βιογραφικό του.» έτσι ώστε να φανεί ότι η πρόταση του Υπουργού Υγείας ίσως να μην είχε την ίδια αξία, αν ο ΠΘ δεν γνώριζε ήδη το βιογραφικό του).
Τα διαγγέλματα
Ο κύριος Μητσοτάκης αποφάσισε από την πρώτη στιγμή να ασκήσει την κρατική εξουσία εν μέσω πανδημίας με το πιο συγκεντρωτικό και αυταρχικό μοντέλο: αναστολή επί της ουσίας της λειτουργίας του κοινοβουλίου, διακυβέρνηση μέσω Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου και κήρυξη του κράτους ουσιαστικά σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης μέσω μίας υπερβολικά διασταλτικής ερμηνείας του άρθρου 21 περί υποχρέωσης του κράτους να μεριμνά για την υγεία των πολιτών, όταν προφανώς το άρθρο δεν αναφέρεται σε αυτό, μέσω δηλαδή κήρυξης σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, ενώ αυτή δεν προβλέπεται καν από το Σύνταγμα. Την ίδια στιγμή, ο ΠΘ αποφάσισε να περιορίσει την όποια επικοινωνία του με την κοινωνία στα λεγόμενα διαγγέλματα, ένα είδος πρωθυπουργικού μονολόγου.
Όποιος,-α ανατρέξει στα κείμενα αυτά, θα διαπιστώσει εύκολα ότι στα διαγγέλματα η διαχείριση της πανδημίας παρουσιάζεται ως προσωπική υπόθεση του κυρίου Μητσοτάκη. Τα διαγγέλματα είναι πλήρη προσωπικών αναφορών:
Όπως γνωρίζετε, χθες αποφάσισα να κλείσουν όλες οι εκπαιδευτικές μονάδες για 14 μέρες.(11/3/2020)
Πριν από λίγο, έδωσα εντολή στους συναρμόδιους υπουργούς να προχωρήσουν στις απαραίτητες ενέργειες(22/3/2020)
Όμως, όσα ερείπια και αν υπάρξουν, θέλει τους περισσότερους ανθρώπους υγιείς για να τα ξαναχτίσουν. Και αυτή ακριβώς είναι η δική μου επιλογή. Συνεπώς, πρώτη μου φροντίδα είναι ο άνθρωπος. Κάθε Ελληνίδα, κάθε Έλληνας, κάθε Ελληνόπουλο ξεχωριστά. Για τη ζωή και την υγεία τους θα αναλάβω κάθε κόστος!(11/3/2020)
Συναντήθηκα και μίλησα με τους ανθρώπους της πρώτης γραμμής στα νοσοκομεία. Θαύμασα τις ικανότητες, την αφοσίωση και τη θέλησή τους. Και διαπίστωσα από κοντά ότι μαζί με τα κτίρια και τα τεχνικά μέσα εκσυγχρονίζονται και οι αντιλήψεις για το ρόλο και τον τρόπο λειτουργίας της δημόσιας Υγείας. Η αναμόρφωση του ΕΣΥ δεν σταματά εδώ. Αποτελεί προσωπική μου δέσμευση να προσθέσουμε αμέσως εκατοντάδες κρεβάτια ΜΕΘ, ώστε να προσεγγίσουμε γρήγορα τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο. (13/4/2020)
Στην αρχή αυτής της περιπέτειας, ζήτησα την ισχύ της εμπιστοσύνης σας. Και μου την προσφέρατε απλόχερα. Πιστεύω ότι, με σκληρή δουλειά, σας την ανταποδίδω καθημερινά. (13/4/2020)
Είναι αλήθεια ότι από τη θέση του Πρωθυπουργού κλήθηκα, μέσα σε διάστημα λίγων εβδομάδων, να αντιμετωπίσω μια μεγάλη διπλή κρίση. (11/3/2020)
Σήμερα είμαι περισσότερο παρά ποτέ πεπεισμένος ότι έχει αρχίσει να γράφεται ο επίλογος αυτής της πρωτοφανούς περιπέτειας. (9/2/2021)
Στο ίδιο πνεύμα ο κύριος Μητσοτάκης υποστηρίζει στην ίδιασυνέντευξη στον κύριο Παπαχελάότι«[δ]εν αισθάνομαι ότι μου λείπει κάποιο απόθεμα πολιτικής νομιμοποίησης για να εφαρμόσω την πολιτική μου. Κάθε άλλο. Διαθέτω, πιστεύω, πολιτική νομιμοποίηση και εμπιστοσύνη.»
Η αποστροφή του για την άρτια εκστρατεία που ο ίδιος οργάνωσε μπορεί να τράβηξε την προσοχή των social media και μερίδας σχολιαστών και δημοσιογράφων, όμως δεν ήταν η πρώτη προσωπική αναφορά του κυρίου Μητσοτάκη και, προφανώς, ούτε η τελευταία. Ως εάν η αντιμετώπιση της πανδημίας να ήταν υπόθεση ενός προσώπου και όχι της συνεργασίας και της συλλογικής προσπάθειας μιας ολόκληρης κοινωνίας—ίσως και για αυτό να έχει αποτύχει.
Η προσωπική κυριαρχία
Το προσωποκεντρικό μοντέλο κυριαρχίας δεν είναι η πρώτη φορά που επιχειρείται να εφαρμοστεί στην ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών. Οι βασικές του θεωρητικές αναφορές προέρχονται από την καθολική πολιτική θεολογία και πρεσβεύει ένα μοντέλο κυριαρχίας που συγκροτείται με αναφορά στο πρόσωπο του κυρίαρχου και νομιμοποιείται ακριβώς ως προσωπική εξουσία η οποία θεμελιώνεται μεταφυσικά και έχει περιορισμένη υποχρέωση λογοδοσίας. Η προσωπική κυριαρχία έχει συνδεθεί με αυταρχικά καθεστώτα στα οποία αναστέλλονται θεμελιώδεις διαδικασίες δημοκρατικής νομιμοποίησης της κυριαρχίας, ενώ η ελευθερία των πολιτών περιορίζεται ή αναστέλλεται. Επικρατεί, όταν υποχωρούν οι αντιστάσεις μιας κοινωνίας και αυτό επιτρέπει να αναδυθούν αυταρχικές μορφές διακυβέρνησης. Συνδέεται με διάφορες πρακτικές αυταρχικότητας, όπως ο έλεγχος των ΜΜΕ, η υπονόμευση του κράτους δικαίου μέσω της εργαλειακής επίκλησής του και της ταυτόχρονης ουσιαστικής κατάργησής του, ο περιορισμός του κράτους πρόνοιας και της προστασίας των κοινωνικών και εργασιακών δικαιωμάτων σε σημείο αναστολής της ισχύος τους, η χρηματοδότηση συγκεκριμένων μεγάλων επιχειρήσεων και η ενίσχυση συγκεκριμένων επιχειρηματικών συμφερόντων που ευνοούν τη συγκέντρωση του κεφαλαίου σε συγκεκριμένες και λίγες επιχειρήσεις. Η προσωποκεντρική κυριαρχία αποτελεί ταυτόχρονα και μία απόπειρα ηγεμόνευσης. Άλλες φορές η απόπειρα αυτή έχει αποτύχει και άλλες φορές, τις περισσότερες, έχει καταλήξει σε σκοτεινές και βάρβαρες εποχές. Το ότι στην Ελλάδα του 21ου αιώνα βρισκόμαστε μπροστά σε ένα τέτοιο εγχείρημα μετατροπής της αστικής αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας σε προσωποκοκεντρική κυριαρχία θα έπρεπε ήδη να έχει προβληματίσει πολύ περισσότερο τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και την κοινωνία.
(Η Δήμητρα Μαρέτα είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης)