Ζάκυνθος, Άνω Μαλάκι Ρεθύμνου, (μάλλον) Περιστέρι, είναι τρεις από τους τόπους όπου διαπράχθηκαν τις τελευταίες ημέρες γυναικοκτονίες, οι οποίες προστίθενται στον αιματηρό κατάλογο του 2022 και των τελευταίων χρόνων στη χώρα μας, που οι δολοφονίες των γυναικών από τους συζύγους-συντρόφους τους, πρώην ή νυν, σημειώνουν ραγδαία και τραγική αύξηση. Εξαιτίας αυτών των έμφυλων αποτρόπαιων εγκλημάτων, έχει τεθεί για τα καλά στη δημόσια σφαίρα τόσο το ζήτημα της έξαρσης του φαινομένου, όσο και η υιοθέτηση ή η απόρριψη σε νομικό και κοινωνικό επίπεδο του όρου «γυναικοκτονία» - έχει ενδιαφέρον ότι στο έγγραφο wordπου συντάσσω το παρόν κείμενο ο όρος δεν αναγνωρίζεται από τον αυτόματο ορθογράφο.
Διενεργώντας μια σύντομη έρευνα για την εξεύρεση στατιστικών στοιχείων, νομικών προηγουμένων και των αιτίων που σχετίζονται με την πρόσληψη και την υιοθέτηση του όρου και του φαινομένου διαπιστώσαμε ότι αποτελεί ένα σύνθετο ζήτημα όχι μόνο για τη χώρα μας αλλά και για όλο τον δυτικό κόσμο. Οι χώρες που θα μπορούσαμε να πούμε ότι βρίσκονται πιο μπροστά, στη νομική κυρίως αναγνώριση του όρου, τοποθετούνται στη Λατινική Αμερική – 16 χώρες έχουν τροποποιήσει τους νόμους τους για να συμπεριλάβουν ένα συγκεκριμένο είδος εγκλήματος που αναφέρεται στη δολοφονία γυναικών-, όπου το φαινόμενο έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις, αφού από τις 25 χώρες με τα υψηλότερα ποσοστά γυναικοκτονιών παγκοσμίως, οι 14 είναι στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική.
Στην ΕΕ, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE), «αν και κανένα κράτος μέλος της ΕΕ δεν έχει επί του παρόντος νομικό ορισμό της γυναικοκτονίας, ορισμένες χώρες αναγνωρίζουν έμφυλα κίνητρα πίσω από τις δολοφονίες γυναικών στη νομοθεσία τους, για παράδειγμα λόγω μίσους για λόγους φύλου». Και προσθέτει ότι «ένας κοινός ορισμός της γυναικοκτονίας σε ολόκληρη την ΕΕ θα βοηθούσε τα κράτη μέλη της ΕΕ να εντοπίσουν αυτές τις δολοφονίες με βάση το φύλο, οι οποίες επί του παρόντος εξαφανίζονται στις στατιστικές ανθρωποκτονιών γυναικών». Ενώ «η γνώση των κινήτρων και των συνθηκών που κρύβονται πίσω από τη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών μπορεί να βοηθήσει τις κυβερνήσεις της ΕΕ να προστατεύσουν καλύτερα τα πιθανά θύματα, καθώς και να τιμωρήσουν και να αποτρέψουν τους δράστες».
Στην Ελλάδα σύμφωνα με την περίληψη μιας πρόσφατης έρευνας που είδε το φως της δημοσιότητας στις αρχές Ιουνίου με τον τίτλο «Αναδυόμενες τάσεις στην οικιακή (ενδοοικογενειακή) ανθρωποκτονία/γυναικοκτονία στην Ελλάδα την περίοδο 2010–2021»*, «σε εθνικό επίπεδο, ο μέσος αριθμός ανθρωποκτονιών ήταν 114,2/έτος, μεταξύ των οποίων 19,7 οικιακές ανθρωποκτονίες. Ωστόσο, το 2021, ενώ καταγράφηκε μείωση των ανθρωποκτονιών γενικά σε 89 περιστατικά ετησίως, οι οικιακές ανθρωποκτονίες εκτοξεύθηκαν στα ύψη σε 34 περιπτώσεις, φτάνοντας τον υψηλότερο ετήσιο αριθμό που έχει καταγραφεί ποτέ σε εθνικό επίπεδο». Επιπλέον, ο «αριθμός των ανδρών θυμάτων ενδοοικογενειακής ανθρωποκτονίας μειώθηκε με τα χρόνια, με περαιτέρω μείωση το 2021, σε πλήρη αντίθεση με τον αριθμό των γυναικών που κλιμακώνεται με την πάροδο του χρόνου και ακόμη πιο έντονα το 2021. Το ποσοστό των γυναικών θυμάτων οικιακών ανθρωποκτονιών στην Ελλάδα ήταν τετραπλάσια κατά μέσο όρο».
Με αφορμή το κλείσιμο της περιληπτικής απόδοσης της έρευνας που αναφέρει ότι «το γεγονός ότι τα κρούσματα οικιακής ανθρωποκτονίας και γυναικοκτονίας έχουν τύχει μεγάλης προσοχής στα ΜΜΕ, η πρόσφατη ελληνική οικονομική κρίση, καθώς και η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ και ναρκωτικών λόγω της πανδημίας COVID-19 αποτελούν πιθανούς επιβαρυντικούς παράγοντες», θεωρούμε ότι οι πολλαπλές κρίσεις που έχουν πλήξει την ελληνική κοινωνία και η οικονομία, αποτελούν τον επιταχυντή τόσο της αύξησης όσο και της ανάδειξης του φαινομένου.
Τα θεμελιώδη αίτια, ωστόσο, βρίσκονται στη συγκρότηση της νεοελληνικής κοινωνίας που είναι κατά βάση πατριαρχική. Βασικοί θεσμοί της όπως η Εκπαίδευση, η Εκκλησία και η Δικαιοσύνη, είναι κοινώς παραδεκτό ότι έχουν σφυρηλατηθεί πάνω στο πατριαρχικό πρότυπο, το οποίο αναπαράγεται για τους δικούς τους πολιτισμικούς λόγους και από κοινότητες των μόνιμα εγκατεστημένων μεταναστών στη χώρα μας. Προσθέτοντας βέβαια και από την πλευρά μας ότι η πανδημία και η οικονομική ένδεια επιτείνουν το φαινόμενο.
Σε αυτό το πλαίσιο η αποδοχή του όρου και της ευρύτητας του φαινόμενου λαμβάνει και πολιτικά χαρακτηριστικά, αφού είναι εξαιρετικά δύσκολο για τα συντηρητικά κόμματα και τους μεγάλο τμήμα των συντηρητικών πολιτικών προσώπων να αψηφήσουν το ακροατήριό τους και τη δεξαμενή ψήφων τους υιοθετώντας τον όρο γυναικοκτονία, που ξεκίνησε από το κίνημα του φεμινισμού, και τη διάκριση του φαινομένου από την γενική ανθρωποκτονία, αναγνωρίζοντας τη μεγάλη σημασία των έμφυλων κινήτρων. Αξίζει να δει κανείς το ντοκιμαντέρ του ARTE «Επειδή είμαι Γυναίκα» (https://www.arte.tv/en/videos/101916-000-A/because-i-m-a-woman/)όπου η CaludiaRoth βουλευτής των Πρασίνων και υπουργός Επικρατείας στην κυβέρνηση Σολτς Γερμανία με χαρτοφυλάκιο για τον Πολιτισμό και τα ΜΜΕ, εξηγεί τη συμπεριφορά των συναδέλφων της στο κοινοβούλιο και στην πολιτική σκηνή της Γερμανίας, σε σχέση με την έννοια του «αρσενικού».
Έχει φτάσει ίσως ο καιρός Ευρωπαϊκή Ένωση και Ελλάδα εκτός από την αποδοχή ενός κοινού ορισμού που αναφέρθηκε παραπάνω να υιοθετήσουμε και τη νομική αποδοχή του όρου και του συγκεκριμένου εγκλήματος. Ένα βήμα έχει ήδη γίνει από την κοινωνία, αφού οι αρχικές επιφυλάξεις για τη χρήση του όρου στη δημόσια σφαίρα δείχνουν να έχουν ξεπεραστεί. Και οι πολιτικοί μας ταγοί οφείλουν να το λάβουν σοβαρά υπόψη, αφού, ειδικά οι υπουργοί και βουλευτές της συμπολίτευσης δείχνουν εξαιρετικά επιφυλακτικοί, αν όχ, κάποιοι αντίθετοι.
Μόλις χθες ακούσαμε στο Πρώτο Πρόγραμμα του Ελληνικού Ραδιοφώνου, σοβαρό Έλληνα κυβερνητικό βουλευτή και Δρ. Εγκληματολογίας, ο οποίος δυσκολευόταν να απαντήσει με σαφήνεια για τη χρήση ή μη του όρου και τη θέσπιση του ως συγκεκριμένο έγκλημα. Πρέπει να καταλάβουμε ότι οι γυναικοκτονίες είναι εκ προθέσεως δολοφονία γυναικών γιατί είναι γυναίκες. Με αυτό κατά νου η Πολιτεία με αυστηρότερες ποινές και με κοινωνικές πολιτικές πρόληψης κατά της έμφυλης βίας μπορεί να ξεκινήσει την καταπολέμηση του φαινομένου. Αλλιώς πάντα θα «είναι αργά» και θα μοιρολατρούμε πάνω από τα πτώματα αθώων και ανυπεράσπιστων γυναικών…
*Karakasi M-V, Voultsos P, Fotou E, et al. Emerging trends in domestic homicide/femicide in Greece over the period 2010–2021. Medicine, Science and the Law. June 2022. doi:10.1177/00258024221103700
(Ο Δημήτρης Στεμπίλης είναι δημοσιογράφος και ιστορικός)