Μετά την δημοσιοποίηση των σκληρών εικόνων της έξωσης δανειολήπτριας από το σπίτι μετά από διενέργεια πλειστηριασμού, το ζήτημα των κόκκινων δάνειων τέθηκε ξανά στο επίκεντρο. Δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς, καθώς την αύξηση των διενεργούμενων πλειστηριασμών που ξεπέρασαν τους 50.000 αναρτημένους πλειστηριασμούς για το 2022, συνοδεύει η εκρηκτική αύξηση των επιτοκίων των δανείων που αυξάνει σημαντικά τις δόσεις. Το μέσο επιτόκιο για τον μήνα Οκτώβριο για τα υφιστάμενα στεγαστικά δάνεια ανήλθε στο 3,69% από 3,14% που ήταν τον Αύγουστο. Πρόκειται για το τρίτο υψηλότερο επιτόκιο στην Ευρώπη μετά την Λιθουανία και την Λετονία. Αντίθετα χώρες όπως η Ισπανία, η Μάλτα και η Γαλλία έχουν χαμηλότερα επιτόκια με την τελευταία να έχει μέσο επιτόκιο 1,77%. Αντίστοιχα τα επιτόκια χορηγήσεων των νέων δανείων έχουν «σκαρφαλώσει «στο 4,86 σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας, καθιστώντας απαγορευτική την εύρεση στέγης μέσω λήψης δανείου, απειλώντας την δυναμική έως τώρα αγορά ακινήτων. Ο κίνδυνος για την δημιουργία νέας γενιάς κόκκινων δανείων και την υπαναχώρηση του νέων χορηγήσεων δανείων είναι άμεσος και ορατός αν δεν ληφθούν έκτακτα μέτρα. Οι συνέπειες στην κοινωνία και την οικονομία θα είναι δυσβάσταχτες.
Αντίστοιχη αύξηση έχουν και τα καταναλωτικά δάνεια με το μέσο επιτόκιο σε αυτά να έχει αυξηθεί και να έχει φτάσει στο 14,44% για τα ανοιχτά δάνεια και το 11,37% για τα καταναλωτικά δάνεια με συγκεκριμένη διάρκεια.
Οι τράπεζες ενώ έχουν αυξήσει κατακόρυφα τα επιτόκια δανεισμού, έχουν μηδενίσει τα επιτόκια καταθέσεων τα οποία κινούνται σε ιστορικό χαμηλό, 0,04% για .τις υφιστάμενες καταθέσεις και 0,05% για τις νέες καταθέσεις.
Η κυβέρνηση αντιλαμβανόμενη το πολιτικό κόστος από την αύξηση των πλειστηριασμών λόγω της κατάργησης οποιασδήποτε προστασίας πρώτης κατοικίας από την ίδια, προσπάθησε επικοινωνιακά με συνεχείς διαρροές εδώ και λίγες ημέρες να επιβάλλει στο δημόσιο διάλογο μια θετική ατζέντα περί στήριξης των συνεπών δανειοληπτών. Για όσους έχουν ήδη κόκκινα δάνεια και κινδυνεύουν άμεσα με πλειστηριασμό πρώτης κατοικίας «ούτε κουβέντα». Στο πλαίσιο του κοινωνικού αυτοματισμού που διακρίνει κάθε διάσταση της πολιτικής της τα τελευταία τρεισήμισι χρόνια, προσπάθησε να κάνει focus στους συνεπείς δανειολήπτες και να αποδείξει ότι εκπροσωπεί αυτούς που είναι «νοικοκύρηδες» ενώ όσοι αντιμετωπίζουν πλειστηριασμούς λόγω αδυναμίας θεωρούνται συλλήβδην «μπαταχτσήδες» και στρατηγικοί κακοπληρωτές.
Η κυβέρνηση θεωρούσε ότι οι τράπεζες θα της κάνουν το χατίρι να «βάλουν πλάτη» μετά από όσα εκείνη για αυτές. Για αυτό και μετά την άρνηση των τραπεζών την προηγούμενη βδομάδα στη συνάντηση με τον Υπουργό Οικονομικών, υπήρξε αρχικά σοκ στο επικοινωνιακό επιτελείο της κυβέρνησης.
Τις τελευταίες μέρες παρακολουθούμε μέσα από δημοσιεύματα και ρεπορτάζ μια επικοινωνιακή καταιγίδα με σκοπό να πειστούν οι πολίτες ότι η κυβέρνηση «πιέζει» ασφυκτικά τις τράπεζες και έχει δήθεν κηρύξει « ανένδοτο αγώνα» κατά των πρακτικών τους. Μάλιστα φέρεται να έχει θέσει προθεσμία λίγων ημερών ώστε τα πιστωτικά ιδρύματα να καταθέσουν τις προτάσεις τους. Μέχρι στιγμής κυκλοφορεί μια μόνο πρόταση των τραπεζών που αφορά την επιδότηση εκ μέρους τους της μισής επιβάρυνσης του επιτοκίου σε ευάλωτους δανειολήπτες με ατομικό εισόδημα 7.000 ευρώ. Αυτό το μέτρο αφορά μόλις 25.000 δανειολήπτες και είναι σταγόνα στον ωκεανό σε σχέση με την πραγματική διάσταση του προβλήματος. Παράλληλα στην ανακοίνωση του το Υπουργείο Οικονομικών δηλώνει ότι αναμένει τις προτάσεις των τραπεζών για την αύξηση της εγκρισιμότητας των αιτήσεων του εξωδικαστικού μηχανισμού. Το ζήτημα δεν είναι να κάνουν προτάσεις , είναι απλά να εφαρμόσουν το πνεύμα του νόμου, που ορίζει πως ο δανειολήπτης θα πρέπει να καταβάλλει ποσό αντίστοιχο με την εμπορική αξία του ακινήτου του προς τους πιστωτές. Οι τράπεζες και τα funds, εκμεταλλευόμενοι την μη δεσμευτικότητα της διάταξης, δεν προτείνουν στου δανειολήπτες την ρύθμιση που εξάγει ο αλγόριθμος αλλά δικές τους προτάσεις που είναι βιώσιμες για το δανειολήπτη. Ή θα εφαρμόσουν το πλαίσιο ρύθμισης που προβλέπει ο νόμος ή η κυβέρνηση έχει μια μόνο επιλογή, να καταστήσει τη διάταξη υποχρεωτική και να προβλέψει δικαίωμα προσφυγής του δανειολήπτη στα δικαστήρια να οι πιστωτές δεν συμμορφώνονται με το νόμο.
Τα άλλα τρία ζητήματα που θέτει η κυβέρνηση ως προαπαιτούμενα με την ανακοίνωση της, η αύξηση των επιτοκίων καταθέσεων, η μείωση των επιτοκίων χορηγήσεων νέων στεγαστικών δανείων και οι μειώσεις των χρεώσεων στις συναλλαγές είναι πολύ σημαντικά αλλά δεν έχουν σχέση με την αναχαίτιση του ολοένα διογκούμενου ιδιωτικού χρέους που απειλεί κοινωνία και οικονομία. Το πρόβλημα της αύξησης των επιτοκίων δεν λύνεται με την ενίσχυση κατά το ήμισυ 25.000 δανειοληπτών. Είναι πολύ ευρύτερο και απαιτεί διεύρυνση κριτήριών και επιμερισμό της αύξησης των επιτοκίων και στους δύο συμβαλλόμενους. Ειδικά αν λάβουμε υπόψη ότι οι συστημικές τράπεζες είχαν φέτος κέρδη 3,5 δις. Ευρώ .
Η σημερινή κυβέρνηση έχει στηρίξει πέραν του δέοντος τις τράπεζες με το Πρόγραμμα Ηρακλής 2, με το οποίο προκειμένου να καταστήσει ελκυστική για αυτές την πώληση κόκκινων δανείων, επέβαλλε ως προϋπόθεση για την παροχή εγγύησης του Ελληνικού Δημοσίου, την τιτλοποίηση και πώληση τραπεζικών απαιτήσεων με ρητή πρόβλεψη οι συγκεκριμένες διαδικασίες (πώληση) να γίνουν με το νόμο 3156/2003, δηλαδή με την απαλλαγή από κάθε φορολόγηση. Η βασική διαφορά των δύο νομοθετικών πλαισίων είναι ότι ο ν. 4354/2015 προβλέπει ότι κάθε ενέργεια, για κάθε πράξη, για κάθε πώληση υπάρχει ειδική φορολόγηση των funds, ενώ ο νόμος 3156/2003 τα απαλλάσσει από κάθε φορολογική υποχρέωση. Δηλαδή με την ανοχή της κυβέρνησης, τα fund κερδοσκοπούν χωρίς να φορολογούνται.
Ο Άρειος Πάγος με την 822/2022 απόφαση του Α2 τμήματος του έκρινε ότι οι εταιρείες διαχείρισης, που έχουν καταστεί δικαιούχοι των απαιτήσεων με το νόμο 3156/2003, δεν δύνανται να επιδιώξουν την εκπλήρωση των ενδίκων απαιτήσεων, καθώς ο νόμος 3156/2003 δεν απονέμει στην εταιρεία διαχείρισης τη ιδιότητα του κατ’ εξαίρεση νομιμοποιούμενου διαδίκου.
Ενόσω η υπόθεση εκκρεμεί στην Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, η Τράπεζα της Ελλάδος στην Έκθεση Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας του Νοεμβρίου του 2022, προσπαθεί να προκαταλάβει την απόφαση της Δικαιοσύνης αναφέροντας μεταξύ άλλων ότι «η ικανότητα των εν λόγω εταιρειών (servicers) να διαχειριστούν δάνεια δυσχεραίνεται από την πρόσφατη απόφαση του Αρείου Πάγου 822/2022 και τις σχετικές εφετειακές αποφάσεις αναφορικά με τη νομιμοποίησή τους να προβούν σε δικαστικές ενέργειες και κυρίως να συμμετέχουν σε διαδικασίες πλειστηριασμών. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα των ΕΔΑΔΠ (εταιρείες διαχείρισης) αναμένεται να διαφανεί τους επόμενους μήνες με την άρση των παραπάνω περιορισμών».
Τί εννοεί η Κεντρική Τράπεζα ως άρση περιορισμών; Γνωρίζει την απόφαση της Δικαιοσύνης πριν καν δικασθεί η υπόθεση ή έχει λάβει εγγυήσεις από τη κυβέρνηση για την νομοθέτηση «της άρσης των περιορισμών»;
Η διαδικασία πώλησης των δανείων στα funds χωρίς φορολόγηση δεν ήταν η μοναδική πράξη στήριξης της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας στις τράπεζες . Τον Οκτώβριο του 2020 η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας ψήφισε τον ν.4738/2020 (Πτωχευτικός Κώδικας) καταργώντας την προστασία της πρώτης κατοικίας. Μάλιστα επέλεξε να τιτλοφορήσει τον εν λόγω νομοθέτημα ως «Ρύθμιση οφειλών και παροχή δεύτερης ευκαιρίας», προκαλώντας τη νοημοσύνη της κοινωνίας. Ως δεύτερη ευκαιρία εννοούσε την παροχή της δυνατότητας στους δανειολήπτες – φυσικά πρόσωπα να πτωχεύσουν, δηλαδή να απωλέσουν το σύνολο της περιουσίας τους, συμπεριλαμβανομένης και της πρώτης κατοικίας τους και να κάνουν μια «νέα αρχή». Μια νέα αρχή χωρίς σπίτι και εισοδήματα. Ειδικά για τους ευάλωτους δανειολήπτες θέσπισε την δυνατότητα παράδοσης του ακινήτου τους σε ιδιωτικό φορέα με την ονομασία «Φορέας Απόκτησης και Επαναμίσθωσης» με τη δυνατότητα μίσθωσης του ακινήτου, του οποίου την κυριότητα έχασαν για 12 έτη με τη καταβολή μισθώματος. Ακόμα και αυτή η επιλογή δεν δόθηκε ποτέ, καθώς σήμερα, δύο έτη μετά την ψήφιση του νόμου, ο φορέας δεν έχει ακόμα ιδρυθεί.
Παρά την ποικιλότροπη υποστήριξη της κυβέρνησης στις τράπεζες, εκείνες δεν διανοούνται να «βάλουν το χέρι στην τσέπη». Τι και αν οι Έλληνες φορολογούμενοι τις διέσωσαν τρεις φορές μέσω των ανακεφαλαιοποιήσεων; Τι και αν πλέον έχουν υπερκέρδη; Τι και αν ξεφορτώθηκαν και μάλιστα χωρίς να φορολογηθούν τα κόκκινα δάνεια; Τι και αν συνέστησαν συγγενικές οικονομικά εταιρείες realestate που χτυπάνε τα ακίνητα των δανειοληπτών στους πλειστηριασμούς που διενεργούν οι εταιρείες διαχείρισης σε τιμές πολύ χαμηλότερες από την πραγματική αξίαγια να τα πουλήσουν μετά πολύ ακριβότερα κερδοσκοπώντας πάνω στον ανθρώπινο πόνο;
Η κυβέρνηση προσπαθεί να δείξει ότι πιέζει τις τράπεζες, αλλά διστάζει να χρησιμοποιήσει το μοναδικό όπλο που έχει, την έκτακτη φορολόγηση των κερδών τους. Είναι η μόνη επιλογή, εκτός και αν το μόνο που την ενδιαφέρει είναι η επικοινωνιακή διαχείριση του προβλήματος μέχρι τις εκλογές, κοινώς να «αγοράσει χρόνο» και μετά, αν επανεκλεγεί να συνεχίσει να ασκεί μονομερή πολιτική υπέρ των τραπεζών και των funds.Με ευχολόγια πάντως δεν πρόκειται να λυθεί ούτε το πρόβλημα της υπερχρέωσης ούτε να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος για νέα γενιά κόκκινων δανείων. Το να δείχνεις τους υπευθύνους αλλά να μην λαμβάνεις μέτρα και να δηλώνεις ότι δεν μπορείς να παρέμβεις στο τραπεζικό σύστημα όπως δήλωσε ο Υπουργός Ανάπτυξης , είναι τακτική Ποντίου Πιλάτου και δεν αρμόζει σε κυβέρνηση κυρίαρχης χώρας .
(Ο Κώστας Τσουκαλάς είναι δικηγόρος)
